Các chuyên gia cho rằng hành vi này được khởi xướng bởi một con cá voi sát thủ. Chính con cá voi sát thủ này sau đó được cho là đã 'kích động' các thành viên còn lại trong quần thể làm theo. Theo đó, ba con cá voi sát thủ đã đâm vào một du thuyền vào đêm 4/5 ở eo biển Gibraltar, ngoài khơi Tây Ban Nha, khiến bánh lái của tàu bị thủng.
"Có hai con cá voi sát thủ nhỏ hơn và một con lớn hơn. Những con nhỏ tấn công vào bánh lái ở phía sau trong khi con lớn liên tục lùi lại và húc mạnh vào con tàu từ bên hông", ông Werner Schaufelberger, thuyền trưởng của du thuyền cho biết.
Một con cá voi sát thủ xuất hiện cạnh mạn tàu ở eo biển Gibraltar. Ảnh: Internet
Đáng chú ý, ông Schaufelberger khẳng định đã nhìn thấy hai con cá voi sát thủ nhỏ bắt trước con lớn hơn. Chúng quan sát hành động của con lớn, sau đó đâm thẳng vào mạn thuyền.
Ngay sau khi xảy ra vụ việc, lực lượng bảo vệ bờ biển Tây Ban Nha đã giải cứu thủy thủ đoàn và kéo con thuyền về Barbate, nhưng nó bị chìm ở lối vào cảng.
Hai ngày trước đó, một đàn sáu con cá voi sát thủ đã tấn công một chiếc thuyền buồm khác đang đi qua eo biển Gibraltar. Greg Blackburn, người ở trên tàu, nhìn một con cá voi sát thủ lớn (có thể là con mẹ) xuất hiện để dạy con mình cách lao vào bánh lái.
"Đó chắc chắn là một hình thức giáo dục nào đó, việc giảng dạy đang diễn ra", ông Blackburn cho biết.
Các báo cáo về các cuộc chạm trán với cá voi sát thủ ngoài khơi bờ biển Iberia bắt đầu vào tháng 5/2020 và ngày càng trở nên thường xuyên hơn, theo một nghiên cứu được công bố vào tháng 6/2022 trên tạp chí Marine Mammal Science.
Các cuộc tấn công dường như chủ yếu nhắm vào thuyền buồm. Bản thân các cuộc tấn công cũng diễn ra theo một hành vi lặp lại và một khuôn mẫu nhất định. Những con cá voi sát thủ tiến sát vào đuôi tàu để tấn công bánh lái, sau đó mất hứng thú và ngừng tấn công khi chúng đã dừng thuyền thành công.
Tuy nhiên, hầu hết các cuộc chạm trán đều vô hại, theo chuyên López Fernandez, hiện đang công tác tại Đại học Aveiro ở Bồ Đào Nha.
"Trong hơn 500 sự kiện tương tác được ghi lại kể từ năm 2020, có ba con tàu bị chìm. Chúng tôi ước tính rằng cá voi sát thủ chỉ chạm vào một con tàu trong số hàng trăm con tàu đi qua một địa điểm." Ông López Fernandez cho biết sự gia tăng đột biến các hành vi gây hấn đối với tàu thuyền có thể coi là một hiện tượng mới xuất hiện gần đây.
Các nhà nghiên cứu cho rằng, một sự kiện 'đau thương' nào đó có thể đã gây ra sự thay đổi trong hành vi của một con cá voi sát thủ, vốn sẽ tác động phần nào tới hành vi của các cá thể cá voi sát thủ còn lại khiến chúng sẽ 'bắt chước' theo.
Các chuyên gia nghi ngờ rằng một con cá voi sát thủ cái mà họ gọi là White Gladis đã phải trải qua một "thời điểm đau đớn tột cùng" khi va chạm với một chiếc thuyền hoặc mắc bẫy trong quá trình đánh bắt cá trái phép - khiến nó thay đổi hành vi. López Fernandez nói: "Con cá voi sát thủ bị thương đó cũng chính là là con bắt đầu hành vi tấn công chiếc thuyền".
Theo nghiên cứu năm 2022, cá voi sát thủ là sinh vật xã hội có thể dễ dàng học hỏi và lăp lại các hành vi do đồng loại thực hiện. Trong phần lớn các trường hợp được báo cáo, cá voi sát thủ đã bơi thẳng vào bánh lái của thuyền và cắn, bẻ cong hoặc bẻ gãy nó.
Đáng nói, cá voi sát thủ dường như coi hành vi này là có lợi, bất chấp nguy cơ chúng gặp phải khi đâm vào thuyền đang di chuyển. Kể từ khi các tương tác bất thường bắt đầu vào năm 2020, bốn con cá voi sát thủ thuộc một quần thể phụ sống ở vùng biển Iberia đã chết, mặc dù cái chết của chúng không thể liên quan trực tiếp đến việc va chạm với thuyền.
Hành vi bất thường này cũng có thể là vui đùa hoặc cái mà các nhà nghiên cứu gọi là "mốt nhất thời" — một hành vi do một hoặc hai cá thể khởi xướng và được những con cá voi sát thủ khác làm theo trước khi 'hết mốt'. Bản thân cá voi sát thủ cũng là những động vật cực kỳ tò mò và vui tươi, vì vậy đây có thể là một trò chơi hơn là hành vi gây nguy hiểm cho con người.
Tuy nhiên, khi số lượng các sự cố như vậy tăng lên, sự an toàn của các thủy thủ và của chính quần thể cá voi sát thủ Iberia, vốn được liệt kê là loài cực kỳ nguy cấp trong Sách đỏ của IUCN, là điều nhiều chuyên gia lo ngại.
Theo số liệu của cuộc kháo sát vào năm 2011, các nhà khoa học chỉ ghi nhận một quần thể gồm 39 con cá voi sát thủ sinh sống ở biển Iberia.
"Nếu tình trạng này tiếp tục hoặc gia tăng, nó có thể trở thành mối lo ngại thực sự đối với sự an toàn của những người đi biển và là vấn đề bảo tồn đối với quần thể cá voi sát thủ đang có nguy cơ tuyệt chủng này", các nhà nghiên cứu viết trong báo cáo.
Tham khảo Live Science