Theo báo cáo đánh giá khí hậu toàn cầu thường niên mới có tên “United in Science” của nhiều cơ quan quốc tế do Tổ chức Khí tượng Thế giới (WMO) điều phối, các nhà khoa học nêu rõ khoảng cách rất lớn giữa khát vọng và thực tế. Báo cáo cảnh báo nếu không có nhiều hành động tham vọng hơn, các tác động vật lý và kinh tế xã hội của biến đổi khí hậu sẽ ngày càng tàn khốc.
Báo cáo “United in Science” cho thấy nồng độ khí nhà kính trong khí quyển tiếp tục tăng lên mức cao kỷ lục. Tỷ lệ phát thải nhiên liệu hóa thạch hiện cao hơn mức trước đại dịch Covid-19. Tham vọng cam kết giảm phát thải cho năm 2030 cần phải cao hơn 7 lần để phù hợp với mục tiêu giữ mức nhiệt Trái Đất ở 1,5 độ C của Thỏa thuận Paris.
TỔNG THƯ KÝ LIÊN HỢP QUỐC LÊN TIẾNG
7 năm qua (2015-2021) là thời gian nóng nhất được ghi nhận. Có 48% khả năng rằng, trong ít nhất 1 năm trong vòng 5 năm tới, nhiệt độ trung bình hàng năm sẽ tạm thời cao hơn 1,5 độ C so với mức trung bình năm 1850-1900. Khi sự nóng lên toàn cầu tăng lên, không thể loại trừ “điểm tới hạn” trong hệ thống khí hậu, các nhà khoa học viết.
“Lũ lụt, hạn hán, sóng nhiệt, bão cực đoan và cháy rừng đang diễn ra từ tồi tệ đến tồi tệ hơn, phá vỡ các kỷ lục với tần suất đáng báo động trên toàn thế giới. Sóng nhiệt ở châu Âu. Lũ lụt khổng lồ ở Pakistan. Hạn hán kéo dài và nghiêm trọng ở Trung Quốc, vùng Sừng châu Phi và Mỹ” - Tổng thư ký Liên Hợp Quốc António Guterres cho biết.
Tổng thư ký Liên Hợp Quốc António Guterres quan ngại về tình hình khí hậu trên thế giới. Nguồn: Europa
Các thành phố đông dân trên thế giới - nơi sinh sống của hàng tỷ người - chịu trách nhiệm tới 70% lượng khí thải do con người gây ra sẽ phải đối mặt với các tác động kinh tế xã hội ngày càng tăng.
“Báo cáo “United in Science” năm 2022 cho thấy các tác động khí hậu đang tiến vào các vùng lãnh thổ với mức hủy diệt chưa được khám phá. Tuy nhiên, mỗi năm con người chúng ta lại tăng gấp đôi tình trạng nghiện nhiên liệu hóa thạch, mặc cho các hậu quả từ biến đổi khí hậu đang trở nên tồi tệ hơn bao giờ hết” - Tổng thư ký Liên Hợp Quốc nói thêm.
“Khoa học khí hậu ngày càng có thể chứng minh rằng nhiều hiện tượng thời tiết khắc nghiệt mà chúng ta đang trải qua ngày càng có khả năng xảy ra nhiều hơn và dữ dội hơn do biến đổi khí hậu nhân tạo (biến đổi khí hậu do tác động của con người gây ra). Chúng ta đã chứng kiến điều này lặp đi lặp lại trong năm 2022, với nhiều hậu quả bi thảm. Điều quan trọng hơn bao giờ hết là chúng ta phải mở rộng quy mô hành động trên các hệ thống cảnh báo sớm để xây dựng khả năng chống chịu với các rủi ro khí hậu hiện tại và tương lai ở các cộng đồng dễ bị tổn thương. Đó là lý do tại sao WMO đang đi đầu trong nỗ lực đảm bảo Cảnh báo sớm cho tất cả mọi người trong 5 năm tới” - Tổng thư ký WMO, Giáo sư Petteri Taalas cho biết.
Báo cáo đánh giá khí hậu toàn cầu “United in Science” năm 2022 cung cấp một cái nhìn tổng quan về khoa học gần đây nhất liên quan đến biến đổi khí hậu, các tác động và ứng phó của nó.
Báo cáo cho biết khoa học rất rõ ràng - cần phải có hành động khẩn cấp để giảm thiểu khí thải và thích ứng với khí hậu đang thay đổi.
THÔNG ĐIỆP CHÍNH CỦA ‘UNITED IN SCIENCE’
Nồng độ khí nhà kính (GHG) trong khí quyển
Cơ quan Theo dõi khí quyển toàn cầu của WMO (GAW) thực hiện
Mức độ các khí nhà kính chính như carbon dioxide (CO2), mêtan (CH4) và nitơ oxit (N2O) trong khí quyển tiếp tục tăng. Việc giảm phát thải CO2 tạm thời vào năm 2020 trong thời kỳ đại dịch Covid-19 chỉ có ít tác động đến sự tăng trưởng nồng độ khí quyển (những gì còn lại trong khí quyển sau khi CO2 được đại dương và sinh quyển hấp thụ).
Mức độ các khí nhà kính chính như carbon dioxide (CO2), mêtan (CH4) và nitơ oxit (N2O) trong khí quyển tiếp tục tăng. Ảnh: Downtoearth.org.in
Dữ liệu từ tất cả các địa điểm trên toàn cầu, bao gồm cả các đài quan sát hàng đầu tại Mauna Loa (Hawaii, Mỹ) và Cape Grim (Tasmania, Australia) cho thấy mức độ CO2 tiếp tục tăng trong năm 2021 và 2022. Vào tháng 5 năm 2022, nồng độ CO2 tại Mauna Loa đạt 420,99 ppm (419,13 ppm vào năm 2021) và Cape Grim 413,37 ppm (411,25 ppm vào tháng 5 năm 2021).
Ngân sách và phát thải khí nhà kính toàn cầu
Dự án Carbon toàn cầu thực hiện
Lượng khí thải hóa thạch CO2 trên toàn cầu vào năm 2021 đã quay trở lại mức trước đại dịch năm 2019 sau khi giảm 5,4% vào năm 2020 do tình trạng ngừng hoạt động trên diện rộng.
Dữ liệu sơ bộ cho thấy lượng khí thải CO2 toàn cầu trong năm 2022 (từ tháng 1 đến tháng 5) cao hơn 1,2% so với mức được ghi nhận trong cùng kỳ năm 2019, do sự gia tăng khí thải ở Mỹ, Ấn Độ và hầu hết các nước châu Âu.
Một phần tư lượng phát thải khí nhà kính do thay đổi mục đích sử dụng đất có liên quan đến hoạt động buôn bán lương thực giữa các quốc gia, trong đó hơn ba phần tư là do khai phá đất cho nông nghiệp, bao gồm cả chăn thả gia súc.
Tình trạng Khí hậu Toàn cầu: 2018–2022
Tổ chức Khí tượng Thế giới (WMO) thực hiện
7 năm gần đây nhất, từ 2015 đến 2021 là thời gian nóng nhất được ghi nhận. Nhiệt độ trung bình toàn cầu năm 2018–2022 (dựa trên dữ liệu cho đến tháng 5 hoặc tháng 6 năm 2022) được ước tính là 1,17 ± 0,13 độ C trên mức trung bình 1850–1900. Sự kiện La Niña đã ảnh hưởng nhẹ đến nhiệt độ vào năm 2021/2022 nhưng điều này sẽ chỉ là tạm thời.
Khoảng 90% nhiệt tích lũy trong hệ thống Trái Đất được lưu trữ trong đại dương. Hàm lượng nhiệt của đại dương trong giai đoạn 2018–2022 cao hơn so với bất kỳ giai đoạn 5 năm nào khác, với tốc độ ấm lên của đại dương cho thấy sự gia tăng đặc biệt mạnh mẽ trong hai thập kỷ qua.
Biến đổi khí hậu và các thành phố
Mạng lưới Nghiên cứu Biến đổi Khí hậu Đô thị thực hiện
Các thành phố - nơi sinh sống của 55% dân số toàn cầu, tương đương 4,2 tỷ người - chịu trách nhiệm tới 70% lượng khí thải do con người gây ra, đồng thời cũng rất dễ bị tổn thương trước các tác động của biến đổi khí hậu như lượng mưa lớn gia tăng, mực nước biển dâng cao, lũ lụt ven biển ngắn hạn và dài hạn cùng nắng nóng khắc nghiệt... Những tác động này làm trầm trọng thêm các thách thức kinh tế xã hội và bất bình đẳng.
Trên toàn cầu, vào những năm 2050, hơn 1,6 tỷ người sống tại hơn 970 thành phố sẽ thường xuyên tiếp xúc với nhiệt độ trung bình trong 3 tháng đạt ít nhất 35 độ C.
Châu Âu, Bắc Mỹ và nhiều quốc gia đang hứng chịu một mùa hè 2022 rất khắc nghiệt. Nguồn ảnh: News.miami.edu
Đơn cử, từ tháng 3 đến tháng 5 năm 2022, thành phố Delhi đã trải qua 5 đợt nắng nóng với nhiệt độ kỷ lục lên tới 49,2 độ C. Một nửa dân số của Delhi sống trong các khu định cư có thu nhập thấp và rất dễ bị tổn thương bởi nắng nóng khắc nghiệt, đợt nắng nóng này đã dẫn đến những tác động tàn phá về kinh tế xã hội và sức khỏe cộng đồng nơi đây.
Các thành phố và khu định cư ven biển thấp như Bangkok (Thái Lan), Houston (Mỹ) và Venice (Ý), có khả năng cao đối mặt với lũ lụt ven biển thường xuyên hơn và trên diện rộng hơn do mực nước biển dâng, triều cường và sụt lún.
Các thành phố này có vai trò quan trọng trong việc giải quyết vấn đề biến đổi khí hậu bằng cách thực hiện hành động giảm thiểu toàn diện, khẩn cấp và quy mô lớn, đồng thời nâng cao năng lực thích ứng của hàng tỷ cư dân đô thị. Bây giờ là lúc để tích hợp thích ứng và giảm thiểu, cùng với phát triển bền vững.
Các sự kiện thời tiết khắc nghiệt và tác động kinh tế xã hội
Chương trình Nghiên cứu Thời tiết Thế giới của WMO (WWRP) thực hiện
Số lượng các thảm họa liên quan đến thời tiết, khí hậu và nước đã tăng lên 5 lần trong vòng 50 năm qua, gây thiệt hại 202 triệu đô la Mỹ mỗi ngày.
Khi khoa học vào cuộc, bằng chứng về mối liên hệ giữa biến đổi khí hậu do con người gây ra với các hiện tượng cực đoan quan sát được - chẳng hạn như sóng nhiệt, lượng mưa lớn và xoáy thuận nhiệt đới - ngày càng được củng cố.
Các hiện tượng thời tiết cực đoan gây ra các tác động kinh tế xã hội lâu dài, đặc biệt là ở những cộng đồng dễ bị tổn thương nhất, những cộng đồng này thường ít được trang bị để ứng phó, phục hồi và thích ứng.
Các cơn bão nhiệt đới liên tiếp đổ bộ vào vùng đông nam châu Phi, gây ra sự tàn phá ở Madagascar. Sáng kiến Ghi nhận Thời tiết Thế giới phát hiện ra rằng biến đổi khí hậu có thể làm tăng cường độ mưa do những cơn bão này gây ra. Khi bầu khí quyển trở nên ấm hơn, nó chứa nhiều nước hơn trung bình, điều này làm cho các mùa mưa và các sự kiện ẩm ướt kéo dài hơn. Với lượng khí thải tăng thêm và nhiệt độ tăng, các đợt mưa lớn sẽ trở nên phổ biến hơn.
Một người phụ nữ ngồi trên đống đổ nát của ngôi nhà bị bão phá hủy của cô ấy ở thị trấn Mananjary, Madagascar, ngày 7 tháng 2 năm 2022. Ảnh: Alkis Konstantinidis / Reuters
Vào tháng 6 và tháng 7 năm 2022, châu Âu bị ảnh hưởng bởi hai đợt nắng nóng khắc nghiệt và hạn hán. Bồ Đào Nha đã có kỷ lục nhiệt độ quốc gia mới trong tháng 7 là 47,0 độ C và lần đầu tiên trong kỷ lục, nhiệt độ ở Anh vượt quá 40 độ C. Theo sáng kiến Ghi nhận Thời tiết Thế giới, sự thay đổi khí hậu do con người gây ra khiến đợt nắng nóng ở Anh có khả năng cao hơn ít nhất 10 lần.
Những đợt nắng nóng mùa hè tiềm ẩn nguy cơ đáng kể đối với sức khỏe con người, đặc biệt là người già và người ốm yếu. Các yếu tố khác - chẳng hạn như điều kiện kinh tế xã hội, đô thị hóa (đảo nhiệt đô thị) và mức độ chuẩn bị sẵn sàng - cũng có thể làm tăng tính dễ bị tổn thương. Các báo cáo đầu tiên chỉ ra rằng các đợt nắng nóng đã dẫn đến hàng nghìn người chết.
Dự báo khí hậu toàn cầu cho 2022–2026
Văn phòng Met, Vương quốc Anh / WMO / Chương trình Nghiên cứu Khí hậu Thế giới cùng thực hiện
Nhiệt độ trung bình hàng năm trên toàn cầu gần bề mặt cho mỗi năm từ 2022-2026 được dự đoán là cao hơn từ 1,1 độ C đến 1,7 độ C so với mức thời kỳ tiền công nghiệp (1850-1900).
Khả năng nhiệt độ toàn cầu trung bình hàng năm gần bề mặt tạm thời vượt quá 1,5 độ C so với mức thời kỳ tiền công nghiệp trong ít nhất 1 trong 5 năm tới là 48% và đang tăng lên theo thời gian. Tuy nhiên, chỉ có một xác suất nhỏ (10%) là giá trị trung bình 5 năm sẽ vượt ngưỡng này.
Một cậu bé đang chắt ít nước từ một con sông khô cạn do hạn hán nghiêm trọng ở Somalia. Nguồn ảnh: UNICEF / Sebastian Rich
Mức 1,5 độ C của Thỏa thuận Paris đề cập đến sự ấm lên trong thời gian dài, nhưng các năm riêng lẻ trên 1,5 độ C dự kiến sẽ xảy ra với mức độ đều đặn ngày càng tăng khi nhiệt độ toàn cầu tiếp cận ngưỡng dài hạn này.
Có 93% xác suất rằng ít nhất 1 năm trong 5 năm tới sẽ ấm hơn năm nóng nhất được ghi nhận (là năm 2016), và nhiệt độ trung bình cho năm 2022–2026 sẽ cao hơn nhiệt độ của 5 năm qua.
Cam kết quốc gia
Chương trình Môi trường LHQ (UNEP) thực hiện
Các nhà khoa học kêu gọi các quốc gia, chính phủ cần tăng cường hành động giảm thiểu khí thải để ngăn chặn các mục tiêu của Thỏa thuận Paris không đạt được.
Các cam kết quốc gia mới về giảm nhẹ phát thải cho năm 2030 cho thấy một số tiến bộ trong việc giảm phát thải khí nhà kính, nhưng vẫn chưa đủ. Tham vọng của những cam kết mới này sẽ cần phải: Cao hơn 4 lần để đi đúng hướng nhằm hạn chế sự nóng lên của Trái Đất ở mức 2 độ C; và cao hơn 7 lần để đi đúng hướng đến 1,5 độ C.
Sự nóng lên toàn cầu trong thế kỷ 21 được ước tính (với xác suất 66%) ở 2,8 độ C (phạm vi 2,3 độ C – 3,3 độ C), nếu tiếp tục các chính sách hiện hành; hoặc 2,5 độ C (khoảng 2,1 độ C – 3,0 độ C ) nếu các cam kết mới hoặc cập nhật được thực hiện đầy đủ.
Nói chung, các quốc gia đang không đáp ứng được các cam kết mới hoặc cập nhật của họ với các chính sách hiện hành.
Điểm giới hạn trong hệ thống khí hậu
Chương trình Nghiên cứu Khí hậu Thế giới / WMO thực hiện
Nghiên cứu sâu hơn về các điểm tới hạn sẽ rất quan trọng để giúp xã hội hiểu rõ hơn về chi phí, lợi ích và những hạn chế tiềm ẩn của việc giảm thiểu và thích ứng với khí hậu trong tương lai.
Dòng hải lưu Đại Tây Dương (AMOC) - chiếm một phần tư luồng nước ấm của Trái Đất - là một động lực quan trọng của sự phân bố nhiệt, muối và nước trong hệ thống khí hậu, cả khu vực và toàn cầu. Nghiên cứu gần đây cho thấy AMOC có thể yếu hơn trong bối cảnh khí hậu hiện tại so với bất kỳ thời điểm nào khác trong thiên niên kỷ qua.
Dòng hải lưu Đại Tây Dương (AMOC) yếu hơn trong bối cảnh khí hậu hiện tại so với bất kỳ thời điểm nào khác trong thiên niên kỷ qua. Ảnh: NASA
Sự tan chảy của các tảng băng ở hai cực ở Greenland và Nam Cực cũng được coi là một điểm tới hạn lớn và sẽ gây ra hậu quả toàn cầu do mực nước biển dâng thêm đáng kể trong hàng trăm đến hàng nghìn năm.
Các điểm giới hạn trong khu vực, chẳng hạn như việc làm khô rừng nhiệt đới Amazon có thể gây ra những hậu quả nghiêm trọng tại địa phương với các tác động toàn cầu theo tầng. Các ví dụ khác bao gồm hạn hán khu vực tác động đến chu trình carbon toàn cầu và phá vỡ các hệ thống thời tiết chính như gió mùa.
Tác động tổng hợp của nhiệt độ và độ ẩm cao hơn ở một số khu vực có thể đạt đến mức nguy hiểm trong vài thập kỷ tới, với các điểm hoặc ngưỡng sinh lý mà con người không thể lao động ngoài trời nếu không có hỗ trợ kỹ thuật.
Hệ thống cảnh báo sớm: Thích ứng với biến đổi khí hậu và giảm thiểu rủi ro thiên tai
Văn phòng WMO / LHQ về Giảm thiểu rủi ro thiên tai thực hiện
Với 3,3 đến 3,6 tỷ người sống trong những bối cảnh rất dễ bị tổn thương bởi biến đổi khí hậu, điều quan trọng hơn bao giờ hết là cộng đồng quốc tế cần có những hành động đầy tham vọng để không chỉ giảm thiểu phát thải mà còn thích ứng với biến đổi khí hậu, đặc biệt là thời tiết khắc nghiệt và các hiện tượng kép… có thể dẫn đến các tác động kinh tế xã hội lâu dài.
Hệ thống cảnh báo sớm là biện pháp thích ứng hiệu quả giúp cứu sống, giảm thiểu thiệt hại và hiệu quả về chi phí. Ít hơn một nửa số quốc gia trên thế giới đã báo cáo về sự tồn tại của Hệ thống Cảnh báo Sớm Đa Mối nguy (MHEWS), với mức độ bao phủ đặc biệt thấp ở châu Phi, các nước kém phát triển nhất và các quốc đảo nhỏ đang phát triển.
Ưu tiên quốc tế hàng đầu là đảm bảo rằng tất cả mọi người trên Trái Đất đều được MHEWS bảo vệ trong 5 năm tới. Điều này sẽ đòi hỏi sự hợp tác giữa các bên tham gia đa dạng và các giải pháp tài chính sáng tạo.
Bản báo cáo đánh giá khí hậu năm 2022 “United in Science” được thực hiện bởi WMO (và các Chương trình Nghiên cứu Thời tiết Thế giới và Theo dõi Khí quyển Toàn cầu của WMO); Chương trình Môi trường Liên Hợp Quốc; Văn phòng Liên Hợp Quốc về Giảm thiểu rủi ro thiên tai; Chương trình Nghiên cứu Khí hậu Thế giới; Dự án Carbon toàn cầu; Văn phòng Met của Vương quốc Anh; và Mạng lưới Nghiên cứu Biến đổi Khí hậu Đô thị.
Chuyển ngữ: WMO