"Luật Ưu sinh" nhằm "ngăn ngừa hậu duệ thấp kém" ám ảnh Nhật Bản trong quá khứ

Cuối tháng 8 và đầu tháng 9 năm 1945, sau khi Mỹ dội 2 quả bom nguyên tử xuống 2 thành phố Hiroshima và Nagasaki của Nhật Bản, nước này đã chính thức đầu hàng, đánh dấu sự kết thúc của Thế chiến II kéo dài 6 năm. Nhật chịu thiệt hại nặng nề trên mọi phương diện sau cuộc chiến dai dẳng ấy. Chính phủ Nhật Bản buộc phải đưa ra những chính sách nhằm đảm bảo sự ổn định, giải quyết tình trạng thiếu lương thực trầm trọng trong bối cảnh dân số tăng mạnh. Trong đó có một chính sách vẫn gây tranh cãi cho đến tận ngày nay, đó chính là Luật Ưu sinh.

Ưu sinh nghe có vẻ nhân đạo nhưng lại gây ra nỗi đau đớn cho hàng ngàn hàng vạn con người trong suốt những năm tháng sau đó.

Theo luật này, những người bị khuyết tật về thể chất/trí tuệ hoặc các bệnh di truyền phải phẫu thuật triệt sản để ngăn chặn việc sinh ra những đứa trẻ mà người ta gọi là "thấp kém". Năm 1948, luật này chính thức được thực thi. Hình thức triệt sản được áp dụng với những người có các bệnh di truyền như mù màu hoàn toàn, bệnh ưu chảy máu hay chứng bạch tạng... những bệnh về thần kinh như tâm thần phân liệt, trầm cảm, động kinh và bại não.

Luật này nêu rõ: “Những người có vấn đề về tâm thần và bệnh tật, cùng với những người bị rối loạn di truyền, phải tham gia các cuộc phẫu thuật triệt sản nhằm ngăn ngừa sự ra đời của những hậu duệ thấp kém, đồng thời để bảo vệ cuộc sống và sức khỏe của người mẹ”.

Chính sách này của chính phủ Nhật Bản đã vấp phải làn sóng chỉ trích không chỉ trong nước mà cả quốc tế. Trước sức ép từ dư luận, năm 1996 Luật Ưu sinh Quốc gia được sửa đổi thành luật Bảo vệ Bà mẹ và loại bỏ các điều khoản phân biệt đối xử về bắt buộc triệt sản đối với người khuyết tật.

Tuy nhiên, sau gần 5 thập kỷ tồn tại, luật này đã gây ra đau đớn cả về thể chất và tinh thần cho nhiều người dân. Tờ The Guardian dẫn số liệu từ Bộ Y tế và Liên đoàn luật sư Nhật Bản, có khoảng 25.000 người khuyết tật đã bị triệt sản theo luật Ưu sinh, trong đó có khoảng 16.500 người bị ép triệt sản. Những bệnh nhân ít tuổi nhất chỉ khoảng 9-10 tuổi. Và có khoảng 70% số người triệt sản là phụ nữ hoặc trẻ em gái.

Trong một bài báo xuất bản ngày 2/7 vừa qua, tờ Japan Times cho hay: "Một hướng dẫn của chính phủ nhằm thúc đẩy thực hiện chính sách nêu rõ rằng mọi người có thể bị buộc phải phẫu thuật bằng cách đánh lừa hoặc sử dụng thuốc gây mê".

Ký ức "đau đớn" và hành trình đi tìm công lý cùng lẽ phải

Junko Iizuka chỉ mới 16 tuổi khi bà được đưa tới một bệnh viện ở Đông Bắc Nhật Bản trước khi bị buộc phải thực hiện cuộc phẫu thuật bí ẩn mà mãi về sau, bà mới nhận ra nó nhằm ngăn cản bà có con.

Bà kể: "Tôi được gây mê và không còn nhớ gì cả. Khi tỉnh dậy, tôi thấy mình nằm trên giường, trong phòng có một cái bồn rửa. Tôi muốn uống nước nhưng không được phép".

Khi đó, Iizuka làm giúp việc toàn thời gian cho một gia đình. Sau này, khi nghe lỏm bố mẹ nói chuyện, bà mới phát hiện ra sự thật khủng khiếp, đó là mình đã trở thành một trong số 16.500 người phải triệt sản theo Luật Ưu sinh, nhằm ngăn ngừa sự ra đời của những trẻ em "thấp kém".

Iizuka bị nghi ngờ thiểu năng trí tuệ và buộc phải thắt ống dẫn trứng vào năm 1963. 50 năm sau, người phụ nữ giờ đã hơn 60 vẫn nói bằng giọng run run khi kể về những cơn đau bụng dai dẳng và gánh nặng tâm lý đã theo bà trong suốt cuộc đời.

“Tôi đã đến Tokyo để hỏi bác sĩ xem liệu có thể phục hồi được không nhưng tôi được thông báo là sẽ không thể thực hiện được. Họ đã cướp đi cuộc sống của tôi", người phụ nữ nói.

Một nạn nhân khác của đạo luật này là Yumi Sato. Bà bị ép triệt sản vào năm 1972, khi còn là cô bé 15 tuổi. Chị dâu của bà Sato, bà Michiko, nói rằng việc đó đã làm đổ vỡ cuộc hôn nhân sắp thành của em chồng bà.

"Khi em ấy khoảng 22 hoặc 23 tuổi, gia đình nhà trai đã đề cập đến chuyện tổ chức đám cưới, nhưng sau khi em chồng tôi nói em ấy không thể sinh con thì người bạn trai kia đã từ bỏ", bà Michiko nói với The Guardian. “Vào thời điểm đó, tâm lý chung của hầu hết mọi người là kết hôn thì phải có con. Vì vậy, thật khó để kết hôn nếu bạn không thể có con”.

Đầu năm 2018, bà Sato gửi đơn kiện đòi Chính phủ Nhật Bản bồi thường về hành động phá hủy cơ thể và cuộc sống của bà. Bà Sato đưa ra lý lẽ rằng Luật Bảo vệ Ưu sinh đã vi phạm hiến pháp thời hậu chiến của nước này vì nó xâm phạm đến quyền mưu cầu hạnh phúc của người dân.

Bà Sato là người đầu tiên trong số các nạn nhân lên tiếng đòi công bằng, những người khác hy vọng rằng trường hợp của bà sẽ mở đường cho việc buộc chính phủ xin lỗi công khai.

Hồ sơ chính thức cho thấy bà Sato đã bị triệt sản vì bị chẩn đoán là có nguy cơ "di truyền bệnh tâm thần". Tuy nhiên, gia đình bà phản đối kết luận này. Họ cho rằng bà đã bị tổn thương não vì bị tiêm quá nhiều thuốc mê khi còn nhỏ trong cuộc phẫu thuật hở hàm ếch.

Bà Michiko, người đã sống với em chồng trong hơn 40 năm, nói rằng bà Sato rất được gia đình yêu quý. Khi các con của bà Michiko còn nhỏ, bà Sato đã giúp trông coi và thay tã cho chúng. Bà Michiko cho rằng bà Sato sẽ gặp khó khăn nếu tự tay chăm sóc những đưa con của mình "nhưng việc tước đi quyền làm mẹ của em ấy thực sự là một tội ác".

Trong phiên điều trần đầu tiên tại tòa án quận Sendai vào ngày 28/3/2018, đại diện Chính phủ Nhật Bản đã kêu gọi nguyên đơn rút đơn. Chính phủ sẽ lập luận rằng việc ép triệt sản là hợp pháp vào thời điểm đó nhưng tuyên bố này lại khiến công chúng càng thêm phẫn nộ.

Hậu quả của một bước đi không đúng

Yasutaka Ichinokawa, giáo sư xã hội học tại Đại học Tokyo, cho biết đội ngũ các bác sĩ tâm thần là "lực lượng chủ chốt" xác định những bệnh nhân mà họ cho rằng cần phải triệt sản. Những người chăm sóc người già tại các viện dưỡng lão dành cho người khuyết tật trí tuệ cũng tham gia quá trình này. Bên cạnh đó, còn có các nhân viên phúc lợi địa phương, được gọi là Minsei-iin.

Ông Ichinokawa nói: “Tất cả họ đều làm việc với thiện chí và họ nghĩ rằng triệt sản là vì lợi ích của những người mà họ quan tâm, nhưng ngày nay chúng ta phải nhìn nhận đó là hành vi xâm phạm quyền sinh sản của người khuyết tật".

Sau khi có tới 1.362 trường hợp bị ép triệt sản chỉ trong một năm vào giữa những năm 1950, các con số bắt đầu giảm cùng với sự thay đổi thái độ của công chúng.

Năm 1972, chính phủ đưa ra một đề xuất sửa đổi gây tranh cãi trong Luật Ưu sinh, đó là cho phép phụ nữ phá thai trong trường hợp họ siêu âm hoặc sàng lọc trước sinh và phát hiện thai nhi bị khuyết tật.

Yoko Matsubara, giáo sư đạo đức sinh học tại Đại học Ritsumeikan, cho biết: "Để đáp lại điều này, những người ủng hộ quyền cho người khuyết tật, chủ yếu là những người bị bại não, đã phản đối và vận động để ngăn dự luật thông qua".

Sau đó, vào năm 1984, một vụ bê bối đánh chết hai bệnh nhân tại một bệnh viện tâm thần tư nhân ở quận Tochigi, phía Bắc thủ đô Tokyo, khiến các tổ chức quốc tế chú ý tới việc chăm sóc người bệnh tại Nhật Bản.

Vụ việc gây chấn động này xảy ra tại bệnh viện Utsunomiya được tờ Asahi Shimbun (một trong những tờ báo hàng đầu tại Nhật Bản) tiết lộ vào tháng 3 năm 1984.

Có thông tin cho rằng 2 bệnh nhân đã bị một số nam nhân viên điều dưỡng dùng ống thép đánh đến chết. Khi cuộc điều tra được tiến hành, người ta cũng tiết lộ rằng 222 bệnh nhân đã chết "đáng ngờ" tại bệnh viện này trong thời gian 3 năm. Bên cạnh đó, nhiều nhân viên không có giấy phép hành nghề được giao thực hiện các hoạt động khám bệnh lâm sàng và nhiều bệnh nhân tại bệnh viện đã bị giam giữ bất hợp pháp theo Luật Sức khỏe Tâm thần.

Bài báo về vụ bê bối của bệnh viện Utsunomiya đã tiết lộ tình hình chung ở các bệnh viện tâm thần tại Nhật Bản và các phương pháp điều trị mà họ thực hiện. Vụ việc gây náo động bệnh viện Utsunomiya đã thu hút rất nhiều sự chú ý của cộng đồng quốc tế cũng như người dân Nhật Bản. Các thành viên từ Ủy ban Luật gia Quốc tế (ICJ) và Ủy ban Chuyên gia Y tế Quốc tế (ICHP) đã đến Nhật Bản để điều tra tình trạng chăm sóc bệnh nhân tại bệnh viện tâm thần. Dưới áp lực bên ngoài và bên trong, chính phủ Nhật Bản phải sửa đổi Luật Sức khỏe Tâm thần để bảo vệ quyền con người của các bệnh nhân nội trú tại bệnh viện tâm thần.

Vào cuối những năm 1980, số ca phẫu thuật triệt sản giảm nhưng chưa đầy 5 trường hợp mỗi năm.

Mặc dù luật Ưu sinh cuối cùng đã được bãi bỏ vào năm 1996, nhưng một số người tin rằng thái độ phân biệt đối xử đằng sau luật này vẫn còn tồn tại trong xã hội. Vào tháng 7/2016, 19 người đã bị đâm chết tại một trung tâm dành cho người khuyết tật ở Sagamihara, phía Tây Nam Tokyo. Nhân viên cũ của trung tâm này là thủ phạm thực hiện vụ thảm sát. Người này từng viết về ước mơ một thế giới không có người khuyết tật.

Matsubara nói: “Sự việc này là một cú sốc lớn đối với người dân Nhật Bản, đặc biệt là người khuyết tật và gia đình của họ. Đó là một lời cảnh tỉnh để chúng tôi nhận ra rằng sự kỳ thị về người khuyết tật vẫn còn tồn tại".

Hành động để thay đổi

Chính phủ Nhật Bản đã phải đối mặt với một số yêu cầu từ các cơ quan của Liên Hợp Quốc để giải quyết chương đen tối này trong lịch sử của họ.

Dù phủ nhận việc này trong quá khứ nhưng Chính phủ Nhật Bản đã và đang cho thấy một số thay đổi. Tháng 3/2018, tờ Kyodo News đưa tin chính phủ đã lên kế hoạch để cùng giới chức các địa phương mở đường việc bồi thường cho các nạn nhân. Các nghị sĩ cũng đã thành lập một nhóm phi đảng phái để tìm cách khắc phục.

Áp lực buộc chính phủ hành động lớn dần khi ngày càng có nhiều nạn nhân lên tiếng. Trong một hội trường của Đại học Tohoku Gakuin ở Sendai, các nạn nhân nói trước 50 người về những gì họ trải qua.

Iizuka cũng ở đó, bà tốn nhiều năm để gom đủ dũng khí cho việc này. Bà nói: "Tôi muốn mọi người biết sự thật về những gì đã xảy ra. Những gì tôi muốn là chính phủ xin lỗi và bồi thường cho những người đã phải chịu đựng".

Tháng 4/2019, chính phủ Nhật Bản bày tỏ sự hối tiếc và thành thật xin lỗi vì chính sách sinh đẻ trong quá khứ đã gây đau đớn cả về vật chất và tinh thần cho hàng chục nghìn người khuyết tật.

Một phần dự luật được Thượng viện Quốc hội Nhật thông qua hôm 24/4/2019 đã quy định đền bù những nạn nhân bị cưỡng chế triệt sản mỗi người 3,2 triệu Yên Nhật (khoảng 650 triệu đồng theo tỷ giá hiện tại).

Thủ tướng Nhật Bản Shinzo Abe tuyên bố: “Chúng tôi sẽ làm tất cả trong khả năng có thể để xây dựng một xã hội không phân biệt đối xử và tôn trọng lẫn nhau, dù là người mắc bệnh hay khuyết tật”.

*Tên nhân vật đã được Guardian thay đổi để bảo vệ quyền riêng tư*

(Nguồn: The Guardian, Japantimes)