Gặp đội ngũ đứng sau “Dust & Metal” - Trải nghiệm điện ảnh trên nền nhạc sống tiên phong tại Việt Nam

Buổi công diễn Dust & Metal là một trong những sự kiện thổi làn gió mới cho hình thức chiếu phim trên nền nhạc sống. Đây là hình thức trình diễn mới tại Việt Nam khi đưa một bộ phim tài liệu lên sân khấu với phần âm nhạc, âm thanh được biểu diễn trực tiếp. Theo đó, đã có hơn 500 khán giả tham dự hai màn công chiếu của Dust & Metal tại Hà Nội và TP.HCM.

Thuộc chương trình UK/Viet Nam Season 2023 nhằm kỷ niệm 50 năm quan hệ ngoại giao Vương quốc Anh - Việt Nam và kỷ niệm 30 năm Hội đồng Anh hiện diện tại Việt Nam, Dust & Metal được thực hiện nhờ sự thúc đẩy hợp tác giữa hai quốc gia. Cụ thể, kịch bản do nữ đạo diễn người Anh Esther Johnson và Live Cinema UK thực hiện; phần nhạc sống của dự án được sáng tác và biểu diễn trực tiếp bởi nghệ sĩ Nguyễn Xinh Xô - Giám đốc Công nghệ Audio và Âm nhạc tại ĐH Silicon Valley, Mỹ; và phần thiết kế âm thanh bởi Nhung Nguyễn - nghệ sĩ tại Hà Nội. Dự án cũng cho thấy nỗ lực tôn vinh các đóng góp thuộc lĩnh vực văn hoá, nghệ thuật, giáo dục, tiếng Anh giữa hai nước của Hội đồng Anh.

Xe máy và sự sáng tạo vượt giới hạn

Việc lựa chọn xe máy ở Việt Nam là "nhân vật chính" của một bộ phim tài liệu thoạt nghe bất ngờ với nhiều người. Và càng lạ lẫm hơn khi người "cầm cân nảy mực" cho dự án này lại không phải một người Việt. Đạo diễn Esther Johnson chia sẻ chủ đề xe máy bắt nguồn từ ký ức tuổi thơ, trong một lần đọc Tạp chí National Geographic và thấy được khung cảnh phố xá dày đặc xe máy và xe đạp ở Việt Nam. Sau hàng chục năm, đề tài xe máy đã trở lại trong lần cô đến Việt Nam khảo sát năm 2019.

"Năm 2019, tôi vinh dự có mặt trong chuyến đi khảo sát của Hội đồng Anh nhằm thúc đẩy sự hợp tác sáng tạo giữa Vương quốc Anh và Việt Nam. Trong quá trình nghiên cứu sâu cho bộ phim, tôi tình cờ gặp Nghệ sĩ thị giác Đặng Ái Việt trong một sự kiện ở Bảo tàng Phụ nữ, Hà Nội. Cô đã đi hơn 36.000 km qua hơn 63 tỉnh, thành trên chiếc xe tay ga Honda "Chaly" của mình để vẽ chân dung những Người mẹ Việt Nam anh hùng. Tôi thực sự bị ấn tượng bởi hành trình đó, và nhận ra tầm quan trọng của chiếc xe tay ga đối với các tác phẩm ghi chép lịch sử xã hội đầy tính nghệ thuật của Ái Việt".

Bên cạnh những tư liệu truyền miệng từ chia sẻ của Nghệ sĩ Đặng Ái Việt, kịch bản Dust & Metal còn được tích hợp với các đoạn trích từ buổi phỏng vấn của Johnson với nhà làm phim nổi tiếng là NSND Trần Văn Thủy. Nữ đạo diễn cũng góp phần nghiên cứu bổ sung thơ ca, văn học Việt Nam vào kịch bản. Từ đó, tạo nên một kịch bản phim tài liệu sáng tạo, rộng hơn với cách nhìn nhận mới mẻ về lịch sử Việt Nam: thoát ra khỏi cái được cho là lối mòn mà những người làm phim Hollywood đã dựng lên về Việt Nam, đó là gắn với chiến tranh. .

Sự sáng tạo đột phá trong dòng phim tài liệu của Dust & Metal còn nằm ở phần âm nhạc, âm thanh điện tử đầy sức gợi - được sản xuất và trình diễn bởi nghệ sĩ Xinh Xô. Thay vì đưa nhạc cụ dân tộc của Việt Nam vào nhạc phim - một cách tiếp cận đặc trưng, anh đã chọn một hướng đi khác: "Tôi đưa ra một ý tưởng cực đoan hơn là dùng nhạc cụ hiện đại của phương Tây (nhạc cụ điện tử thô) và kỹ thuật trộn âm từ một vài module điện tử để tái hiện lại âm thanh và cái hồn của nhạc Việt cho âm nhạc của phim. Thách thức lớn nhất khi làm nhạc cho dự án này là bộ phim không có kịch bản chi tiết. Mọi thứ chỉ bắt đầu tiến triển khi tôi tìm được "nhân vật chính", đó là chiếc xe máy. Và đây là ẩn dụ được duy trì trong bộ phim như tiếng gầm trầm của động cơ, tiếng chuyển số, tiếng kim loại…".

Tiếp nối di sản từ những tư liệu lưu trữ của Việt Nam

Dust & Metal được xây dựng dựa trên phương pháp định vị lại phim lưu trữ và tích hợp lịch sử truyền miệng vào kịch bản. Cuối năm 2019, đội ngũ sản xuất đã gặp gỡ với đại diện Viện Phim Việt Nam (VFI) để bày tỏ nguyện vọng tiếp cận kho phim lưu trữ của Việt Nam. "Với sự giúp đỡ của Hội đồng Anh, chúng tôi được VFI cấp quyền truy cập vào kho lưu trữ của họ. Phần lớn các thước phim được lựa chọn đều chưa hoặc hiếm khi được công bố với công chúng", đạo diễn Johnson cho biết.

Nói về quá trình đồng hành với bộ phim từ khi còn là bản ý tưởng, bà Nguyễn Phương Thảo  - Giám đốc Chương trình UK/Viet Nam Season 2023, Hội đồng Anh chia sẻ: "Dust & Metal là một dự án mà Hội đồng Anh đã đồng hành từ 2019. Qua những thử thách kéo dài do Covid, đến năm nay trong khuôn khổ chương trình UK/Viet Nam Season 2023, chúng tôi hân hạnh được tiếp tục hỗ trợ bộ phim ra mắt tại Việt Nam. Chúng tôi cho rằng, dự án phim Dust & Metal là một trong những ví dụ điển hình cho mối quan hệ hợp tác trong văn hóa nghệ thuật và sáng tạo giữa các nghệ sĩ đến từ Vương quốc Anh và Việt Nam - thể hiện sự tin tưởng và hiểu biết lẫn nhau, cũng như mong muốn xây dựng hợp tác lâu dài, bền chặt".