Theo phát hiện mới nhất của Cơ quan Giám sát Khí quyển Copernicus (CAMS) thuộc Trung tâm Dự báo thời tiết châu Âu, Bắc Cực vừa xuất hiện một lỗ thủng tầng ozone lớn nhất trong lịch sử đo đạc vùng Bắc Bán cầu Trái Đất.
Không chỉ xuất hiện bất thường và hiếm gặp, lỗ thủng tầng ozone ở Bắc Cực còn lớn hơn lỗ thủng ở Nam Cực. Sự kiện lần này là nguyên nhân chính khiến các nhà khoa học lo lắng nhất trong gần 4 thập kỷ quan sát tầng ozone của Trái Đất trở lại đây.
Bởi theo dữ liệu đo đạc, kích thước lỗ thủng tầng ozone ở Nam Cực đo hồi tháng 11/2019 được xem là lỗ thủng nhỏ nhất trong vòng 35 năm trở lại đây. Điều này cho thấy nỗ lực cắt giảm các hóa chất gây hại cho tầng ozone đã giảm đáng kể từ khi thế giới thực hiện theo Nghị định thư Montreal năm 1987. [Dầu vậy, một số nguồn phát thải vẫn lén lút hoạt động - năm 2018, phát thải trái phép đã được phát hiện từ phía đông Trung Quốc].
Các nhà khoa học châu Âu nhận định, lỗ thủng tầng ozone ở Bắc Cực thuộc loại hiếm, nó không xuất hiện thường niên như lỗ thủng tầng ozone ở Nam Bán cầu mỗi năm.
Các nhà khoa học cảnh báo về việc giảm đáng kể tầng ozone ở Bắc Cực. Photo: NASA
Các nhà nghiên cứu đo mức ozone bằng cách thả bóng bay thời tiết từ các trạm quan sát xung quanh Bắc Cực (bao gồm cả tàu phá băng Polarstern). Đến cuối tháng 3, những quả bóng bay này đã đo được mức giảm 90% ozone ở độ cao 18 km, nằm ngay giữa tầng ozone.
Giới chuyên môn nhận định, có 2 nguyên nhân xuất hiện cùng lúc đã gây ra lỗ thủng này: Thứ nhất là nhiệt độ thấp đột biến ở vùng cực Bắc đã dẫn đến một cơn xoáy cực bất thường làm giảm lượng ozone trong tầng bình lưu; Thứ hai, sự hiện diện của các hóa chất phá hủy tầng ozone như clo và brom trong khí quyển - từ các hoạt động của con người - đã tạo ra lỗ thủng bất thường này.
Lỗ thủng hiếm và bất thường này được CAMS theo dõi từ không gian và mặt đất trong vài ngày qua, và nó đã đạt đến kích thước kỷ lục, nhưng dự kiến sẽ không gây nguy hiểm cho con người TRỪ KHI nó di chuyển xa hơn về phía Nam.
"Lỗ thủng tầng ozone ở Bắc Cực không phải là mối đe dọa sức khỏe vì Mặt Trời mọc trên đường chân trời ở vĩ độ cao. Nếu lỗ thủng tầng ozone ở Bắc Cực lan rộng hơn và kéo về phía Nam phía trên các khu vực đông dân cư, như phía nam Greenland, người dân nơi đây sẽ có nguy cơ bị cháy nắng. Trong trường hợp đó mọi người có thể cần phải bôi kem chống nắng để tránh bị cháy nắng. Đây không phải là vấn đề khó giải quyết." - Paul Newman, một nhà khoa học khí quyển tại Trung tâm Bay không gian Goddard của NASA cho biết.
Vấn đề đáng lo ngại ở đây là, Paul Newman cho biết, mọi thứ sẽ trở nên tồi tệ hơn trong năm 2020. Lỗ thủng tầng ozone ở Nam Cực hiện đang dần phục hồi nhưng phải mất hàng thập kỷ để các hóa chất độc hại biến mất hoàn toàn khỏi bầu khí quyển. Thêm vào đó là sự xuất hiện lỗ thủng ozone lớn bất thường ở Bắc Cực. Đây là lúc chúng ta cần nghiêm túc thực hiện việc giảm thải hóa chất độc hại vào khí quyển.
"Cá nhân tôi cho rằng, đây là lần đầu tiên giới khoa học phải nhìn nhận nghiêm túc về sự xuất hiện thực sự của lỗ thủng tầng ozone ở Bắc Cực" - Giáo sư, Tiến sĩ khoa học khí quyển Martin Dameris thuộc Trung tâm Hàng không Vũ trụ Đức (ở Oberpfaffenhofen) nhận định.
Hiện tại, mức ozone thấp kỷ lục hiện đang trải dài trên phần lớn Bắc Cực, bao phủ một khu vực rộng gấp 3 lần Greenland. Tuy nhiên, theo xu hướng hiện tại, các nhà khoa học dự báo, lỗ thủng có thể biến mất trong vài tuần tới khi nhiệt độ tại khu vực đã dần nhích lên (làm chậm sự suy giảm ozone) và lỗ thủng sẽ được gắn lại khi không khí vùng cực (ấm hơn) trộn lẫn với không khí giàu ozone từ các vĩ độ thấp hơn - Vincent-Henri Peuch - Giám đốc của Cơ quan Giám sát Khí quyển Copernicus (CAMS) trấn an người dân.
Không thể phủ định vai trò sống còn của tầng ozone đối với Trái Đất và sinh vật sống. Tầng ozone thường tạo thành một "tấm chăn dày" bảo vệ trong tầng bình lưu, cách mặt đất khoảng 10 đến 50 km, nơi nó che chắn sự sống khỏi sự hủy diệt của bức xạ cực tím từ Mặt Trời.
Ozone: Tấm chắn bảo vệ sự sống còn của Trái Đất khỏi sự hủy diệt của bức xạ cực tím từ Mặt Trời. Ảnh minh họa: Internet
Bức xạ cực tím trong ánh sáng Mặt Trời có tác hại lớn đối với sức khỏe của con người. Chúng là nguyên nhân gây các bệnh về da và mắt ở người, gây ung thư... Khi xuyên qua ozone, chúng có thể làm biến dạng hoặc giết chết vi khuẩn.
Nhưng mỗi năm vào mùa Đông ở Nam Cực, lỗ thủng tầng ozone tại đây sẽ lại xuất hiện do nhiệt độ giảm mạnh cho phép những đám mây trên cao kết lại phía trên Nam Cực. Hóa chất độc hại, bao gồm clo và brom, đến từ chất làm lạnh và các nguồn công nghiệp khác, kích hoạt phản ứng phá hủy tầng ozone và làm mỏng nó đi trông thấy.
Những điều kiện này hiếm hơn ở Bắc Cực, nơi có nhiệt độ thay đổi nhiều hơn và thường không gây ra sự suy giảm tầng ozone, nhà khoa học khí quyển Jens-Uwe Grooß tại Trung tâm nghiên cứu Juelich ở Đức cho biết.
Tuy nhiên, Bắc Cực đã trải qua sự suy giảm ozone vào các năm 1997 và năm 2011, nhưng sự suy giảm ozone bất thường trong năm 2020 này đã lập một kỷ lục hoàn toàn mới.
Bài viết sử dụng các nguồn: Tạp chí khoa học đa ngành Nature (Anh), The Guardian
* Đọc bài cùng tác giả Trang Ly tại đây.