Tổ chức Y tế Thế giới cho biết giữ vệ sinh tay, rửa tay thường xuyên bằng nước và xà phòng hoặc nước rửa tay khô chứa cồn là một trong những biện pháp tốt nhất mà mọi người cần làm lúc này để phòng tránh dịch bệnh Covid-19.
Hiện tại ở Việt Nam, nhiều địa điểm công cộng như các tòa nhà chung cư, văn phòng, cửa hàng đã trang bị nước rửa tay có cồn cho người sử dụng. Tuy nhiên, một số chuyên gia lưu ý rằng nước rửa tay khô không thể thay thế cho việc rửa tay bằng nước và xà phòng.
Vậy thực hư thế nào? Khi nào bạn có thể dùng nước rửa tay khô, khi nào nhất thiết nên rửa bằng xà phòng?
1. Cơ chế loại bỏ mầm bệnh của xà phòng
Xà phòng thực chất là một phân tử axit béo chuỗi dài, trong đó nhóm hydroaxit ở một đầu của nó đã bị loại bỏ bằng bazơ trong phản ứng xà phòng hóa và thay vào bằng một phân tử natri ưa nước. Đầu còn lại của phân tử là một đầu kỵ nước với các nguyên tử carbon và hydrogen không phân cực.
Trong kịch bản khi có vi khuẩn và virus bám trên tay bạn, thoa xà phòng lên tay sẽ khiến đầu kỵ nước của phân tử sẽ bám vào thành tế bào hoặc vỏ bọc của virus, nơi có các màng lipid béo hoặc protein. Sau quá trình này, vi khuẩn và virus bị bao bọc bởi xà phòng sẽ biến thành một khối dạng cầu gọi là mixen với đầu kỵ nước quay vào trong, đầu ưa nước quay ra ngoài.
Xả nước sau khi thoa xà phòng sẽ cuốn các đầu ưu nước của mixen, mang theo mầm bệnh trôi xuống cống. Rửa tay bằng xà phòng không nhất thiết giết chết mầm bệnh như virus corona mới, nhưng nó sẽ giúp bạn loại bỏ chúng khỏi bàn tay.
Cơ chế hoạt động của xà phòng.
2. Cơ chế bất hoạt virus của cồn
Các chất gốc cồn được sử dụng trong nước rửa tay khô thường là isopropanol, ethanol, n-propanol hoặc kết hợp 2 trong số các sản phẩm này. Hoạt tính kháng vi sinh vật của cồn đến từ khả năng biến tính và đông tụ protein. Các tế bào của vi sinh vật sau đó bị ly giải và quá trình trao đổi chất của chúng bị phá vỡ.
Đối với virus corona mới, nó có một điểm yếu "chết người" để có thể bị bất hoạt khi tiếp xúc với các chất cồn. Đó là vỏ bọc nhân. Cồn có thể phá vỡ vỏ bọc này, phơi bày vật liệu di truyền của virus và khiến nó bị bất hoạt khi không còn được bảo vệ và không còn các thụ thể để lây nhiễm tế bào.
Hiệu ứng này khiến cồn trở thành một chất bất hoạt mầm bệnh hiệu quả để đối phó với họ virus corona, bao gồm cả virus SARS-CoV gây ra dịch SARS năm 2003 và virus MERS gây ra Hội chứng hô hấp Trung Đông vào năm 2015.
Một nghiên cứu đăng trên tạp chí Journal of Infectious Diseases xác nhận các loại nước rửa tay khô chứa cồn (ethanol và isopropanol) rất hiệu quả để chống lại các virus có màng bọc như virus Ebola, virus Zika, SARS và MERS.
Cồn phá vỡ vỏ bọc của virus và khiến nó bị bất hoạt khi không còn còn các thụ thể để lây nhiễm tế bào.
3. Bạn nên chọn sản phẩm nào trong dịch Covid-19?
Với các cơ chế kể trên, Tổ chức Y tế Thế giới cho biết cả xà phòng và nước rửa tay chứa cồn đều là những lựa chọn đúng đắn cho dịch Covid-19 do virus corona mới gây ra. Tuy nhiên, vẫn có một số trường hợp bạn nên chọn xà phòng thay vì nước rửa tay chứa cồn.
Đó là khi tay bạn có các vết bẩn lớn hoặc rõ rệt, có thể nhìn thấy bằng mắt thường, đặc biệt là chất nhầy hoặc chất nhờn. Một nghiên cứu của các nhà khoa học đến từ Đại học Y khoa Tokyo cho thấy hướng dẫn rửa tay bằng nước rửa tay khô chứa cồn không thể làm bất hoạt virus cúm khỏi bàn tay bị nhiễm chất nhầy.
Các quy định rửa tay bằng nước rửa tay khô thông thường chỉ hướng dẫn mọi người xoa tay 30 giây. Nhưng nghiên cứu mới cho thấy nó không hiệu quả.
Các chất nhầy trên tay đã hoạt động như một hydrogel bảo vệ virus khỏi cồn và phải mất ít nhất 4 phút virus cúm mới bị làm bất hoạt. Nếu xoa tay bằng nước rửa tay khô trong 2 phút khi tay nhiễm chất nhầy, virus vẫn còn khả năng lây nhiễm.
Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Bệnh dịch Hoa Kỳ (CDC) cũng khuyến cáo bạn nên sử dụng xà phòng thay cho nước rửa tay khô chứa cồn trong trường hợp tay có dính dầu mỡ, chất nhày hoặc chất nhờn, chẳng hạn sau khi chế biến thực phẩm, chơi thể thao, làm vườn hoặc câu cá…
Trong các trường hợp tay khô hoặc chỉ dính nước không nhờn, nước rửa tay khô vẫn có tác dụng bất hoạt mầm bệnh và virus corona mới khi xoa đúng và đủ trong 30 giây.
>>Bấm để xem: Bác sĩ Đào Trường Giang hướng dẫn sử dụng nước rửa tay khô chứa cồn.
Mặc dù vậy, cũng phải nói đến một số nhược điểm khác của nước rửa tay khô. Đó là nó không có khả năng tiêu diệt hoặc làm bất hoạt các loại virus không có vỏ bọc nhân, chẳng hạn như virus Poliovirus gây bệnh bại liệt.
Các virus không có vỏ bọc nhân chỉ có một lớp vật liệu di truyền (DNA hoặc RNA) được đóng gói chặt chẽ với protein tạo thành một hạt đặc, nước rửa tay chứa cồn tỏ ra kém hiệu quả đối với chúng.
Ngoài ra, nước rửa tay chứa cồn cũng không khử bỏ được độc tính của các hóa chất độc hại như thuốc trừ sâu hoặc kim loại nặng. Do đó, trong các trường hợp này, bạn bắt buộc phải rửa tay bằng xà phòng và nước để đảm bảo an toàn.
* Để kiểm tra xem mình đã có đủ kiến thức và thực hành rửa tay và vệ sinh tay đúng trong dịch Covid-19 hay chưa, hãy cùng làm bài trắc nghiệm ngắn dưới đây: