Thời gian qua, tại các quận vùng ven Tp.HCM xuất hiện nhiều trường hợp chuyển nhượng nhà đất bằng giấy tay qua hình thức lập vi bằng tại các văn phòng Thừa phát lại. Việc này nhằm mua, bán những căn nhà "ba chung" (chung giấy phép xây dựng, chung giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, chung số nhà).
Mới đây, thông tin về việc chính quyền quận 12 mạnh tay xử lý một số trường hợp xây nhà không phép theo hình thức "ba chung", là một lời cảnh tỉnh đối với nhiều người. Theo đó, không ít ngôi nhà được xây dựng không phép, xây dựng trên đất nông nghiệp vẫn được rao bán nhan nhãn với mức giá chỉ ngang bằng giá thị trường đã thu hút không ít khách hàng tìm đến. Trước tình trạng này, nhiều địa phương quyết mạnh tay xử lý bằng cách cưỡng chế tháo dỡ. Do đó, không ít người mua dù đã thanh toán tiền hoàn chỉnh cho chủ đất vẫn rơi vào cảnh " không chốn nương thân".
Theo ghi nhận, tình trạng mua bán nhà bằng giấy tay, lập vi bằng không chỉ diễn ra ở quận 12, TP.HCM mà còn xảy ra ở huyện Củ Chi, Khu Vĩnh Lộc của huyện Bình Chánh, Bình Tân, Nhà Bè…
Đặc biệt là ở khu vực quận 12, nơi người dân có đất rộng và xây liên tục 3-4 căn nhà giống nhau để bán ra thị trường. Theo chân một cò đất đi mua nhà vào những ngày giữa tháng 3, chúng tôi nhiều lần được giới thiệu về các dạng nhà chung sổ với giá rất rẻ. Điển hình như tại phường Tân Thới Hiệp, Q.12, Tp.HCM mức giá nhà đất hiện tại đã dao động từ 50-100 triệu đồng/m2 tùy vị trí. Đồng nghĩa một căn nhà với diện tích khoảng 50m2 đã giao động trên 3 tỷ đồng.
Tuy nhiên, với tài chính dưới 2 tỷ thì "cò đất" cho biết vẫn có thể tìm mua được nhiều căn nhà đẹp, 1 trệt 2 lầu với giá chỉ từ 1,6 tỷ đồng – 2 tỷ đồng/căn. Qua trò chuyện với môi giới Phan Văn H., người này cho biết trong 1 tháng vẫn có thể chốt giao dịch từ 5-7 căn nhà chung sổ cho người trẻ. Theo môi giới này, đa phần người mua nhà là người trẻ với tài chính hạn hẹp. Trong khi đó, nếu so với mức giá đất thực tế trên thị trường hiện nay thì với nguồn tài chính từ 2 tỷ trở lại sẽ không còn cơ hội mua nhà.
"Hầu hết những người mua nhà theo hình thức "ba chung" đều là các hộ dân lao động nghèo cả, họ cần "chỗ an cư" nhưng lại hạn chế về tài chính nên chấp nhận mua thôi. Ai cũng biết mua theo cách này rất rủi ro nhưng nếu không mua thì không có nhà. Nhiều người chấp nhận coi như trả tiền thuê nhà nhiều năm gộp lại vậy. Ưu điểm của nhà ba chung là giá rẻ (chỉ bằng một nửa hoặc 1/3 những căn có sổ riêng) nhưng vị trí lại khá thuận tiện di chuyển vào các khu vực trung tâm. Trong khi đó, để mua một căn nhà có sổ riêng ở vị trí tốt thì giá lại quá cao và giá liên tục tăng", môi giới tên H. cho hay.
Chị Nguyễn Thị L., một hộ dân đã mua nhà "ba chung" tại quận 12, Tp.HCM cho biết: "Chúng tôi cũng biết rõ mua vậy là rủi ro, nhưng khổ nỗi giờ chỉ có 1,5 tỷ thì biết mua ở đâu mới có nhà. Tâm lý ai cũng muốn sở hữu một căn nhà ở thành phố để tiện mưu sinh nhưng họ không đủ tiền để mua nhà có giấy tờ đầy đủ nên phải chấp nhận thôi". Tuy nhiên, chị L. cũng cho biết khá hối hận vì mặc dù ở trong chính nhà mình nhưng luôn nơm nớp lo sợ mất nhà.
"Sau khi mua xong tôi mới nghe thông tin về việc chính quyền nghiêm cấm về việc xây nhà không phép, xây nhà trên đất nông nghiệp. Lúc mua tôi cũng chỉ được chủ nhà hứa hẹn chứ không có bằng chứng nào để khẳng định nhà tôi đang sử dụng là xây dựng hợp pháp. Nếu biết trước, tôi thà chấp nhận vay ngân hàng thêm để mua nhà pháp lý hoàn chỉnh chứ không mua bán theo hình thức này thêm lần nữa", chị L. cho hay.
Bên cạnh những hộ dân hiểu rõ về tính rủi ro của việc mua nhà "ba chung" nhưng vẫn chấp nhận thì cũng không ít người mơ hồ về hình thức mua bán này. Thậm chí, dù đã nghe báo chí phản ánh nhiều lần họ vẫn bàng quan vì tin tưởng vào lời hứa hẹn của người chủ nhà đứng tên trên sổ đỏ về quyền lợi và tính sở hữu lâu dài "qua miệng".
Có thể nói, tình trạng mua nhà ba chung xảy ra đã khá phổ biến đã nhiều năm nay nhưng trên thực tế lại rất khó dẹp bỏ. Cuối năm 2019, nhằm ngăn chặn tình trạng trên, UBND Quận 12 đã ra thông báo kêu gọi người dân cảnh giác. Theo đó, thông qua hình thức mua bán này, các đối tượng lừa đảo, đầu nậu đất đai lợi dụng sự thiếu hiểu biết của người mua để thu gom đất xây nhà, rao bán bằng thừa phát lại để trục lợi. Với những căn nhà không có giấy chứng nhận được mua bán bằng giấy tay, các đối tượng này nhờ các văn phòng Thừa phát lại lập vi bằng để tăng sự tin tưởng.
Thậm chí còn xảy ra trường hợp nhiều căn nhà chung một giấy chứng nhận cũng được bán bằng hình thức đồng sở hữu, lập vi bằng. Theo quận 12, nhiều nạn nhân dính vào nhà đất tranh chấp, cầm cố ngân hàng, xây dựng trái phép khiến cuộc sống khó khăn hơn nhiều. Đó cũng là lý do thời gian qua UBND quận 12 mạnh tay xử lý các tình trạng xây dựng không phép để hạn chế tình trạng mua bán qua hình thức vi bằng. Đây cũng là một lời cảnh tỉnh cho các gia đình có ý định mua nhà ba chung với hy vọng được "sở hữu lâu dài".