Đoan ngọ, hay còn được biết đến với cái tên Tết giữa mùa hè, Tết nửa năm, Tết Đoan dương là dịp mọi nhà đều háo hức chuẩn bị những món ăn truyền thống đặc sắc. Theo quan niệm từ xưa, ngày này ăn uống không chỉ để thưởng thức, mà còn là cách để "giết sâu bọ", tẩy sạch mọi âm khí, mang lại sức khỏe và may mắn cho cả gia đình.
Tết Đoan ngọ năm 2024 diễn ra vào ngày 5/5 Âm lịch, tức vào thứ Hai ngày 10/6 Dương lịch. Trong ngày này, mặc dù không cần chuẩn bị mâm cao cỗ đầy hay cỗ mặn phức tạp, nhiều gia đình vẫn chuẩn bị mâm lễ cúng hoa quả gọn gàng, đơn giản để dâng Gia tiên cũng như mong cầu sức khỏe cho cả gia đình.
Bánh tro, cơm rượu, hoa quả... là những món không thể thiếu. Mỗi món ăn không chỉ đậm nét văn hóa, mà còn ẩn chứa bao điều kỳ diệu. Vậy bạn đã chuẩn bị gì cho Tết Đoan ngọ này chưa? Hãy cùng khám phá và tận hưởng hương vị của truyền thống trong mâm cúng Tết Đoan ngọ, để cảm nhận trọn vẹn ý nghĩa của ngày hội "giết sâu bọ" này.
Ảnh: Vũ Thu Hương
Mâm cúng Tết Đoan ngọ gồm những gì?
Nếu như Tết Hàn thực mọi người làm bánh trôi bánh chay, Tết Nguyên đán làm bánh chưng bánh dày thì Tết Đoan ngọ trong mâm lễ của mọi nhà không thể thiếu được những đĩa hoa quả đặc trưng của mùa như vải, mận,... và cơm rượu nếp/rượu cẩm.
Quả tươi
Tết Đoan ngọ không chỉ là dấu ấn của nét văn hóa truyền thống mà còn là khoảnh khắc mọi nhà quây quần bên mâm lễ hoa quả cúng dâng lên tổ tiên, thể hiện lòng thành kính cũng như mong muốn đẩy lùi điều xui xẻo, bệnh tật. Mâm cúng ngày này không thể thiếu vải thiều thơm lừng, mận chín mọng, đại diện cho sự đầy đủ và phong phú.
Ảnh: Vũ Thu Hương
Những loại quả này không chỉ góp phần làm phong phú thêm cho mâm cúng với hương vị chua ngọt quyến rũ, mà còn được tin là có khả năng "xua đuổi sâu bọ", mang lại sức khỏe và sự an lành cho thành viên trong gia đình. Vậy nên, đừng quên sắm sửa những loại quả đặc trưng này để mâm cúng Tết Đoan ngọ của bạn thêm phần trọn vẹn và ý nghĩa.
Hoa tươi
Mâm cúng Tết Đoan ngọ là bức tranh sinh động của sắc màu và hương thơm, mà các loại quả chỉ là phần khởi đầu của một mâm lễ cúng may mắn. Đến hẹn lại lên, không gian ngày Tết Đoan ngọ thêm phần linh thiêng, rực rỡ nhờ những đóa hoa tươi thắm được chọn lọc cẩn thận để dâng lên tổ tiên.
Hoa sen, với vẻ đẹp thuần khiết, vừa thanh tao vừa e ấp, đang tự hào khoe sắc trong tiết trời hân hoan của mùa hè. Bạn có thể dành cả sự ngưỡng mộ cho những cánh sen trắng tinh khôi, những bông sen hồng rực rỡ, hay những hoa sen quan âm cổ kính được tỉ mỉ gấp cánh, tạo nên những đĩa hoa và bình hoa đầy sức sống, tỏa hương thơm nức, làm say đắm lòng người.
Bên cạnh đó, có nhiều loại hoa khác được bày lên mâm lễ cúng ngày Tết Đoan ngọ như hoa nhài, hoa ngọc lan, hoa cau, hoa móng rồng, hoa mẫu đơn đỏ,... Nhiều người cũng bày biện vào mâm lễ những quả phật thủ đẹp mắt, da xanh căng bóng.
Cơm rượu nếp cái/nếp cẩm
Trong không khí ngày Tết Đoan ngọ, không thể không nhắc đến hương vị "thần thánh" của rượu nếp cái hoặc nếp cẩm - vật phẩm không chỉ thấm đượm bản sắc văn hóa mà còn là biểu tượng của linh hồn ngày Tết này.
Như một phép màu, chỉ một miếng nhỏ cơm rượu nếp cũng đủ để bạn hòa mình vào không khí "diệt sâu bọ" được gìn giữ và lan tỏa. Một bát rượu nếp cái nồng nàn, đặt bên cạnh những lễ vật khác trên mâm cúng, đã là đủ để hiển hiện lòng thành và sự tôn kính của con cháu đối với tổ tiên. Tuy nhiên, hãy nhớ rằng, trong ngày này, nên ăn một lượng cơm rượu vừa phải, nếu ăn nhiều quá sẽ bị say.
Bánh tro
Cũng giống như bánh chưng có quanh năm, bánh tro cũng vậy. Tuy nhiên, loại bánh này đặc biệt hơn vào ngày Tết Đoan ngọ. Người ta cũng thường chọn mua bánh tro để bày biện trong mâm cúng dâng tổ tiên, sau đó cùng người thân trong gia đình thưởng thức. Bánh tro là loại bánh truyền thống được làm từ nguyên liệu quen thuộc, nước ủ gạo được đốt từ tro của nhiều loại thảo mộc tốt cho sức khỏe tạo nên mùi thơm đặc biệt.
Bánh tro được làm từ những hạt gạo nếp rẫy chọn lọc, mềm dẻo và thơm lừng. Đặc biệt, lá chít tự nhiên được sử dụng để gói bánh không chỉ giúp món ăn này thu hút ánh nhìn bởi màu vàng hổ phách tươi tắn mà còn giữ được hương vị thơm ngon, đậm đà khiến ai cũng phải thèm thuồng. Và không gì tuyệt vời hơn khi thưởng thức bánh tro cùng với mật mía – loại mật có độ sánh mịn, hương thơm nhẹ nhàng, màu vàng sậm quyến rũ, tạo nên một sự kết hợp hoàn hảo và đẹp mắt.
Một số lễ vật khác
Thông thường, mâm lễ cúng ngày Tết Đoan ngọ rất đơn giản, chỉ có hoa quả, cơm rượu và bánh tro. Dẫu vậy, nhiều chị em nội trợ cũng không ngại bày biện sao cho mâm cúng của mình thêm đẹp mắt. Nhiều người cũng bày thêm xôi đậu, xôi gấc, bánh đậu xanh, thạch đậu, bánh xu xê, bánh cốm, rượu trà,...
Thắp hương trong ngày Tết Đoan ngọ lúc nào mới chuẩn?
Người xưa quan niệm rằng Tết Đoan ngọ là thời khắc quan trọng để "diệt sâu bọ", khi mà những bữa sáng sớm bắt đầu với cơm rượu nếp thơm phức hoặc những quả mận, vải căng tròn, để xua tan mọi âm khí, bệnh tật. Đúng với cái tên Đoan Ngọ – tức là giờ Ngọ, khoảng thời gian từ 11 giờ đến 13 giờ trưa là thời điểm lí tưởng nhất để thực hiện nghi lễ thắp hương, cầu nguyện sự an lành, gắn kết với truyền thống dân gian.
Mâm cúng Tết Đoan ngọ không chỉ là bày tỏ lòng kính trọng đối với tổ tiên, mà còn là dịp để mọi người trong gia đình sum họp, chung vui, dù cho mâm cúng đơn sơ hay trang trọng, đều ẩn chứa tình cảm và ước nguyện về một năm mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu, mọi người cùng trải qua mùa hè khỏe mạnh, an ninh khang thái.
Với sự phát triển của thời đại, việc chuẩn bị lễ vật ngày càng trở nên thuận lợi, từ chợ truyền thống đến siêu thị hiện đại, từ các cửa hàng trực tuyến đến dịch vụ đặt mâm cúng trọn gói, tất cả đều nhằm đáp ứng nhu cầu đa dạng của người dân. Đối với những ai bận rộn, việc lựa chọn một mâm cúng bán sẵn không chỉ là giải pháp tiện lợi mà còn là cách thức khác tôn vinh những giá trị văn hóa mà không mất đi ý nghĩa tâm linh của ngày Tết dân gian này.