Tỉ lệ béo phì ở người trưởng thành tại Việt Nam đang là 6,6% và xu hướng ngày càng tăng (theo số liệu của Viện dinh dưỡng quốc gia). Còn trên thế giới, nó là con số không tưởng tượng nổi: gần một phần ba dân số toàn cầu hiện được xếp vào nhóm thừa cân hoặc béo phì (theo khảo sát của tác giả Afshin và cộng sự, Koroukian và cộng sự, 2019).
Chỉ số khối cơ thể (BMI) xác định tình trạng thừa cân béo phì. Bạn có thể dễ dàng xác định bằng cách đo chiều cao và cân nặng của mình rồi dùng các công cụ tính toán có sẵn trên internet để xác định. Nguồn ảnh: timesnownews.com
Thừa cân béo phì được cho là một trong những nguyên nhân làm tăng nguy cơ mắc bệnh và tử vong, trong đó nguy cơ phổ biến là mắc các bệnh lý về tim, tiểu đường và một số bệnh ung thư.
Trong đại dịch COVID, thừa cân béo phì cũng khiến quá trình điều trị khó khăn hơn rất nhiều.
Không chỉ có thế, các nhà khoa học mới tìm ra một hệ lụy khác nguy hiểm hơn rất nhiều của thừa cân béo phì. Theo kết quả nghiên cứu gần đây nhất, béo phì còn được xem là yếu tố nguy cơ mới cho suy giảm chức năng nhận thức của não.
Tỉ lệ mỡ cơ thể có liên hệ với nhận thức của não
Nghiên cứu nói trên mới vừa được công bố trên tạp chí y học Journal of the American Medical Association (JAMA) của Mỹ. Nó so sánh kết quả bài kiểm tra đánh giá chức năng não thông qua các chỉ số tổng lượng mỡ và mỡ nội tạng của hơn 9.000 người từ 30-75 tuổi.
Khả năng nhận thức được đánh giá dựa trên kết quả kiểm tra tốc độ xử lý của não (Digit Symbol Substitution Test/ DSST) và nhận thức đa chiều Montreal (MoCA).
Các nhà khoa học cũng đã xem xét các yếu tố nguy cơ lão hóa não khác như các biến cố tim mạch, trình độ học vấn, tiền sử chấn thương mạch máu não và phát hiện ra rằng dư thừa mỡ cũng là một yếu tố nguy cơ quan trọng đối với suy giảm chức năng não. Các kết quả phân tích cho thấy những người béo phì có tỉ lệ mỡ tổng thể trên 40,4% và mỡ nội tạng trên 37,2 % có điểm số DSST thấp hơn 3 điểm so với những người bình thường có tỉ lệ mỡ tổng thể 21,5% và mỡ nội tạng 23,8%.
Nói cụ thể hơn, những người thừa cân béo phì sẽ có nguy cơ lão hóa não sớm hơn 3 năm so với người có tỷ lệ mỡ ở mức bình thường.
Nghiên cứu này được củng cố thêm bởi những phát hiện trước đó trong một khảo sát dựa trên 5.200 người trên 60 tuổi tại Dublin. Họ cũng tìm thấy mối liên hệ tương tự giữa suy giảm chức năng nhận thức và dư thừa mỡ quá mức, đặc biệt là mỡ tại vùng bụng.
Ở người thừa cân béo phì, cả kích thước, trọng lượng và số lượng của tế bào mỡ đều tăng. Tình trạng này gây ra áp lực cho cơ thể và dẫn đến nhiều bệnh lý. Nguồn: medindia.
Các nghiên cứu trước đó cho thấy tích lũy mỡ quá mức đặc biệt là ở vùng bụng sẽ có nguy cơ cao mắc các bệnh:
• Bệnh tim mạch, bao gồm đau tim, đột quỵ.
• Tiểu đường loại 2.
• Tăng huyết áp.
• Ung thư vú và đại trực tràng.
• Alzheimer.
Ảnh hưởng của chứng viêm
Các tác giả cho rằng nguyên nhân có thể là do tình trạng viêm hệ thống và rối loạn chuyển hóa đường ở những người thừa cân béo phì.
Ở người béo phì, các mô mỡ giải phóng các cytokine gây viêm và phá hủy tế bào nhiều hơn người bình thường. Một nghiên cứu trên khoảng 15.000 người đã cho thấy những người có chỉ số khối cơ thể (Body Mass Index - BMI) và tỷ lệ vòng eo/hông cao thường có nồng độ protein phản ứng C (C-reactive protein/CRP-chất chỉ điểm cho các phản ứng viêm trong cơ thể) trong máu cao hơn mức bình thường.
Tăng huyết áp và giảm lưu lượng máu
Ngoài các bệnh nền phổ biến như viêm mạn tính và tiểu đường, béo phì thường đi kèm với các vấn đề về huyết áp do tuần hoàn máu kém. Giảm lưu lượng máu đến não cũng được cho là tác động kép dẫn đến tăng tổn thương vi tế bào mạch máu, lý giải cho việc giảm điểm số trong các bài đánh giá chức năng nhận thức ở não.
Một nghiên cứu trước đó trên khoảng 500 người trên 60 tuổi củng cố thêm cho cơ chế này. Kết quả cho thấy kích thước vòng eo tăng 01 cm sẽ làm giảm lưu thông máu và chức năng nhận thức tương ứng với lão hóa não sớm hơn một năm.
Paul Jonathan Mason, người đàn ông nước Anh từng nặng gần 500 kg trong suốt 10 năm. Nguồn: mirror
Dù các kết quả nghiên cứu trên đều rất đáng lo ngại nhưng hiện các chuyên gia vẫn chưa thể đưa ra kết luận chắc chắn. Vẫn cần thêm bằng nhiều nghiên cứu sâu hơn nữa về cơ chế và ảnh hưởng của mỡ bụng đến chức năng nhận thức ở não.
Chống suy giảm nhận thức
Hiểu được tác động của béo phì có thể dẫn đến lão hóa não như thế nào, những người thừa cân béo phì có thể chủ động bảo vệ mình bằng cách giảm cân khoa học, tăng cường vận động và có chế độ dinh dưỡng phù hợp.
Sau cuộc phẫu thuật lớn để lấy bớt mỡ thừa cùng với quá trình tái nghiện ăn uống-tái giảm cân cực kỳ khó khăn sau đó, Paul Mason đã dần lấy lại cuộc sống thăng bằng về tâm trí và ngoại hình. Nguồn: mirror.
Người thừa cân béo phì nên duy trì một lối sống lành mạnh, tích cực nhằm tăng sức đề kháng và kiểm soát tình trạng bệnh nền nếu có tốt hơn. Hoạt động thể thao để tăng tuần hoàn máu, cân bằng dinh dưỡng là những cách hiệu quả, dễ dàng thực hiện để giảm thiểu các tác động tiêu cực của béo phì và chống lại lão hóa não sớm.
Dự án "Thực phẩm Cộng đồng" https://thucphamcongdong.vn/ cung cấp kiến thức khoa học thường thức, chính xác, khách quan và đáng tin cậy về thực phẩm, dinh dưỡng và sức khoẻ cho người Việt với mong muốn lan tỏa tri thức, chung tay vì sức khỏe cộng đồng. Hệ thống kiến thức của Dự án được tổng hợp, biên phiên dịch và cập nhật thường xuyên từ nguồn thông tin khoa học uy tín, chuẩn xác bởi các nhà khoa học trong và ngoài nước đang làm việc trong lĩnh vực Công nghệ Thực phẩm và các ngành liên quan.
Tài liệu tham khảo:
https://www.medicalnewstoday.com/articles/excess-weight-may-accelerate-brain-aging
https://jamanetwork.com/journals/jamanetworkopen/fullarticle/2788555
https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0197458021001238