“Hồi nhỏ, mỗi sáng tôi sẽ được 500 đồng ăn sáng, 500 chỉ mua được 1 cái bánh mỳ không hơn không kém. Có những hôm mẹ gửi hết tiền cho các chị, tôi biết nên chỉ lẳng lặng đi học, vác cái bụng đói meo. Rồi những ngày mẹ ốm, không đi chợ được, không có tiền, tôi chỉ nấu được nồi cơm, luộc ít rau hái ngoài bờ ao, chẳng có nổi một chút thức ăn. Có những ngày ăn cơm rau triền miên, tôi bất giác nói với mẹ: "Con thèm ăn thịt quá!". Quả nhiên hôm sau tôi thấy mâm cơm có một bát nhỏ với mấy miếng thịt. Giờ thì tôi nghĩ đó là một câu nói đủ để làm những người mẹ đau lòng”, Lê Hàn Tuệ Lâm - nữ Giám đốc Đại diện Quỹ Nextrans Việt Nam, kể lại trong một lần hiếm hoi chia sẻ về câu chuyện của mình.
Bố mất sớm, nhà luôn thuộc diện hộ nghèo, mẹ Lâm gồng mình nuôi cô và ba chị gái ăn học, quyết không để các con phải bỏ dở giữa chừng. Lâm học giỏi, đỗ trường chuyên rồi vào Ngoại thương, từ năm nhất đã tự nuôi mình.
Giờ đây, không chỉ giữ vị trí quan trọng tại một quỹ đầu tư ngoại, Tuệ Lâm còn là “hot speaker” trong các diễn đàn dành cho giới khởi nghiệp nhờ sự am hiểu và khả năng hoạt ngôn của mình. May mắn được trò chuyện cùng Lâm, tôi không bỏ lỡ cơ hội hiểu thêm về cô gái này, cũng “tranh thủ” nhờ cô giải đáp các vấn đề luôn được startup quan tâm.
* PV: Được biết trước kia chị từng làm việc tại Base.vn do anh Phạm Hùng sáng lập?
Lê Hàn Tuệ Lâm: Việc về với Base cũng là một cái duyên khi mình tình cờ đọc được tin tuyển dụng cho chính anh Hùng viết. Anh ấy là người rất nổi tiếng trong giới toán, giới khởi nghiệp hay VC (Venture Capital – quỹ đầu tư mạo hiểm) cũng đều biết. Nhưng hồi ấy Lâm chưa biết.
Đi thăm dò ý kiến, mọi người đều nói anh Hùng rất giỏi. Mình chỉ nghĩ đơn giản rằng làm việc với người giỏi thì sẽ học được nhiều thứ, đặc biệt là khi vị trí ứng tuyển là trợ lý, tức được làm việc trực tiếp với CEO.
Lê Hàn Tuệ Lâm (trái) và nhà sáng lập Base Phạm Kim Hùng (phải).
Và quả thật, trong suốt 2 năm làm ở Base, mình đã học được rất nhiều từ anh cũng như các bạn đồng nghiệp. Đó là điểm mấu chốt, giúp mình trong việc đánh giá, cho lời khuyên với các startup và có được vị trí hiện tại.
* Vậy cơ duyên nào đưa chị tới Quỹ Nextrans?
Lê Hàn Tuệ Lâm: Đơn giản lắm, vì Nextrans là nhà đầu tư vào Base. Hồi làm trợ lý cho anh Hùng, công việc nhiều nhưng mình tập trung chủ yếu vào những mảng liên quan đến tài chính và đầu tư.
Cuối 2018, tốc độ tăng trưởng của Base rất ấn tượng, đến nỗi hầu hết các VC trong khu vực và thậm chí cả ở Mỹ đều biết đến, rồi về công ty để nói chuyện. Vô hình trung, Lâm có cơ hội tiếp xúc với họ, biết được nhiều khẩu vị cũng như những triết lý đầu tư khác nhau của mỗi quỹ.
Thời điểm Lâm muốn chuyển sang làm tại VC, thật sự cũng băn khoăn trước nhiều lựa chọn vì quỹ ngoại nào cũng cần một người bản địa hiểu rõ thị trường. Nhưng quan trọng nhất là triết lý của họ có phù hợp với mình không.
Qua 3 vòng phỏng vấn, mình nói chuyện với từng người ở công ty để hiểu rõ tổ chức này như thế nào. Sau khi hiểu rồi, thấy đáp ứng được hết những tiêu chí của bản thân, lúc ấy mình mới: “Ok, chọn Nextrans.”
Bởi vậy mà đến giờ, Eddy – CEO của Nextrans vẫn hay đùa rằng: “Lâm phỏng vấn chúng tôi chứ không phải chúng tôi phỏng vấn Lâm nữa.” Anh chị trong công ty cũng thường đùa: “Lâm rất khắt khe, sau 3 vòng phỏng vấn bọn tôi, bọn tôi mới qua đấy.”
Nói để thấy được rằng hai bên phải hiểu nhau, mình hiểu họ, và họ cũng hiểu mình, tin tưởng nhau ngay từ đầu, nên bây giờ mọi thứ làm việc rất dễ dàng.
Quyết định rời Base để sang làm VC của mình cũng khiến nhiều người bất ngờ. Nhưng cả anh Hùng hay những người thân thiết đều hiểu rằng mình vốn đã rất muốn làm việc liên quan đến lĩnh vực đầu tư, đó là thế mạnh của mình.
Ở Nextrans, Lâm có thể hoàn toàn là mình, được đầu tư theo tư duy và triết lý của bản thân và mọi người cũng tôn trọng, đề cao điều đó.
* Tại sao chị quyết định chia sẻ về quá khứ khó khăn của mình ở thời điểm này, khi đã trở thành một “hot speaker” trong giới khởi nghiệp, được nhiều người biết đến, lại đang là đại diện cho VC?
Lê Hàn Tuệ Lâm: Ai cũng có quá khứ. Cá nhân mình chưa bao giờ cảm thấy buồn phiền hay xấu hổ vì điều đó. Chỉ là mọi người sẽ chọn nói về nó theo cách nào, tại thời điểm nào đủ thích hợp. Tư duy của mình là, chúng ta hãy cứ công bằng với nhau đi, hãy cứ cố gắng hết sức bằng chính khả năng của mình, không quan trọng ai xuất phát thế nào.
Nên tốt nhất, mọi người không nên biết. Cứ thử đặt trường hợp ngược lại, rằng mình sinh ra trong một gia đình mà bố mẹ làm giám đốc hay bộ trưởng đi, mình cũng không muốn mọi người biết, để họ có cái nhìn công tâm nhất.
Nếu có xuất phát điểm tốt, đó có thể là lợi thế. Nhưng nếu không, người ta cũng chẳng cần vì thế mà thương hại mình. Sau cùng, họ không để ý cách mình xuất phát đâu mà quan tâm cách đến đích như thế nào.
Nhưng cũng phải mãi về sau, Lâm mới nhận ra điều này. Vì ngày xưa, nếu nói rằng mình chưa bao giờ tự ti về bản thân thì không phải. Bạn cứ hình dung xem, bạn bè có những thứ cơ bản nhất như quần áo, sách vở, mình không có, mình cũng tự ti chứ. Rồi chuyện học thêm ôn thi đại học, mỗi môn các bạn học hai, ba thầy cô nhưng điều kiện của Lâm chỉ có thể chọn một môn để học thôi.
Đến bây giờ, mình thấy đó cũng là một may mắn. Khi qua được những khó khăn lớn ấy rồi thì sau này, những khó khăn tiếp theo nhẹ nhàng lắm, mình không mấy khi bị suy sụp hay nản lòng.
Rõ ràng xuất phát điểm cao hay thấp, có trở thành lợi thế hay không, cũng là do cách ta nhìn nhận.
* Chị từng nói rất thần thượng nhân vật Monica trong series “Silicon Valley”. Đó là một phụ nữ xinh đẹp, quyền lực và làm việc trong ngành mà nam giới đang thống trị. Phải chăng đó là hình tượng chị hướng đến?
Lê Hàn Tuệ Lâm: Nhờ xem “Silicon Valley” mà Lâm mới biết startup, biết VC là gì, từ đó tạo động lực cho mình khám phá thế giới này. Mình ngưỡng mộ Monica không chỉ đến từ việc cô tài giỏi, xinh đẹp, quyền lực mà chủ yếu vì từ sự tử tế của cô ấy. Trong mọi trường hợp phải đưa ra những lựa chọn khó khăn, Monica luôn lựa chọn làm người tốt.
Và rồi ai cũng sẽ phải đứng trước những ngã rẽ, buộc ta phải lựa chọn. Làm người thông minh, người giỏi giang, một phần là trời phú, còn làm người tốt thì do ta lựa chọn.
Sau cùng, khi mọi người nhắc đến mình, điều Lâm muốn họ nhớ nhất cũng là sự tử tế, chứ không phải quyền lực, thành công, tài năng hay ngoại hình.
* Vậy với công việc và vị trí hiện tại, chị đã cảm thấy hài lòng về mình chưa?
Lê Hàn Tuệ Lâm: Ở mỗi thời điểm, chúng ta đều có những mục tiêu riêng cho một hay hai, ba năm tiếp theo nên Lâm của bây giờ đã là sự hoàn thành mục tiêu của ba năm trước. Nhưng núi cao lại có núi cao hơn, mình luôn có mục tiêu cho những năm tiếp theo.
Luôn luôn phải học hỏi, trau dồi. Chưa bao giờ Lâm cậy việc mình xinh hơn một chút, trẻ hơn hay giỏi hơn một chút để tự mãn với bản thân cả.
* Làm thế nào mà chị luôn giữ được tinh thần nhiệt huyết và ham học hỏi?
Lê Hàn Tuệ Lâm: Một phần điều này có thể bắt nguồn từ việc Lâm đọc khá nhiều. Nói thật, ngày xưa không phải vì mình thích đọc đâu mà là do chẳng có gì khác để giải trí. Hồi nhỏ, các bạn đồng trang lứa đọc Doremon hay các truyện tranh khác nhưng nhà mình không có điều kiện, không có truyện tranh hay Hoa học trò nên bắt buộc phải đọc những gì sẵn có.
Mà sách trong nhà của ông bà hay các bác cho toàn về chính trị, lịch sử, khoa học. Nhưng vô hình trung, sau khi tiếp xúc nhiều và đọc những loại sách ấy thành quen, đến năm cấp 2 thôi, những thứ liên quan đến lịch sử, địa lý hay khoa học vũ trụ đã trở thành những kiến thức căn bản của mình luôn rồi.
Càng đọc nhiều Lâm càng nhận ra những gì mình biết quá ít. Bây giờ mình vẫn giữ thói quen đọc sách, ít là 30 phút, nhiều thì 1 - 2 tiếng. Mình thấy rằng nếu có điều gì đáng thương hại nhất thì đó không phải là nghèo, không phải là thiếu điều kiện, mà là thiếu hiểu biết. Và Lâm không muốn rơi vào tình cảnh ấy.
* Quay trở lại với công việc, Nextrans hiện đã đầu tư vào bao nhiêu startup Việt rồi?
Lê Hàn Tuệ Lâm: Tổng số công ty trong danh mục của Nextrans tại Việt Nam hiện là 20, có thể kể đến như Base, Luxstay, Okela, Ecomobi, VDES, Ecotruck… trải khắp các lĩnh vực.
* “Deal size” - Quy mô vốn mà Nextrans thường rót cho các startup là bao nhiêu?
Lê Hàn Tuệ Lâm: Thường “deal size” tại Việt Nam khoảng từ 70.000 - 120.000 USD. Quan trọng nhất là bản thân startup phải biết được mình cần bao nhiêu, mang tiền về tiêu như thế nào. Đưa tiền vào tay người không biết tiêu là thảm họa với cả hai bên.
Ngay cả khi startup cần 300.000 - 500.000 USD nhưng nếu thấy đó là một team tiềm năng và họ cần đúng, cần đủ từng ấy mới chạy được business thì mình sẵn sàng kêu gọi những quỹ khác cùng đầu tư.
* Tiêu chí để một startup lọt vào “mắt xanh” của Nextrans là gì, chị có thể chia sẻ?
Lê Hàn Tuệ Lâm: Mỗi quỹ đều có khẩu vị đầu tư hay những ngành yêu thích khác nhau nhưng nhìn chung, đều có 3 đặc điểm cơ bản.
Thứ nhất, thị trường phải đủ lớn. Vì bản chất VC là đầu tư mạo hiểm, tỷ lệ startup thất bại cao lắm, có khi đến 50%. Nên để bù cho những khoản đầu tư đã mất ấy, buộc những deal còn lại phải mang ROI đủ cao, 2x, 3x thậm chí kỳ vọng 20x, 30x thì mới có lợi nhuận. Như trường hợp của SoftBank đầu tư vào Alibaba là 6000 lần. Đối với VC, volume thị trường tối thiểu cũng phải rơi vào vài trăm triệu USD.
Tiêu chí thứ hai là sản phẩm, dịch vụ. Có thể làm một phép so sánh thế này.
Những sản phẩm, dịch vụ tốt được ví như aspirin. Còn những loại sản phẩm chỉ dừng ở mức “nice”, có cũng được, không cũng chẳng sao thì giống như vitamin.
Nếu buổi sáng đi làm và nhận ra quên uống vitamin, hẳn bạn sẽ không quay về mà tự nhủ bỏ một bữa cũng không sao. Nhưng khi có cơn đau và cần ngay một viên aspirin giảm đau, bạn sẽ làm mọi giá để có nó.
Cái mà VC muốn đầu tư chính là aspirin chứ không phải vitamin. Sản phẩm bạn đưa ra để thuyết phục khách hàng hay VC phải giải quyết được “pain point” (nỗi đau của thị trường), và giải quyết tốt gấp 10 lần hoặc giá rẻ hơn gấp 10 lần đối thủ.
Cuối cùng là yếu tố con người. Team đó, nhà sáng lập đó có đủ tài năng và đạo đức kinh doanh không. Bạn có khiến người khác tin tưởng hay không, điều đó thể hiện rõ lắm, ngay từ những lần đầu tiên, và cũng rất quan trọng để đưa ra quyết định đầu tư. Nữa là khả năng dẫn dắt và truyền động lực đến đội ngũ và cả nhà đầu tư.
Một câu mà Lâm thường tự hỏi rằng: “Cùng với thị trường này, lượng tiền này nhưng đầu tư cho team khác thì người ta có làm được không, liệu mình có muốn để mất team này?”. Nếu câu trả lời là không thì đây đúng là “right person, right people, right team”.
* Có tỷ trọng cho những tiêu chí này không, thưa chị?
Lê Hàn Tuệ Lâm: Cả 3 yếu tố sẽ có mức tỷ trọng tương đương nhau. Nhưng nếu buộc phải xếp thứ tự thì trước tiên là con người, sau đến sản phẩm, cuối cùng mới là thị trường. Thông thường, một startup phải thỏa mãn được ít nhất 2/3 yếu tố.
* Chị có nhận định gì về thị trường tại Việt Nam trong vài năm tới?
Lê Hàn Tuệ Lâm: Thương mại điện từ, thị trường gọi xe hay fintech đều đang rất nóng bỏng. Đó là những ngành cần đốt tiền và buộc phải đốt. Chúng ta đừng phán xét họ đốt nhiều hay ít, phí hay không, vì họ có mục tiêu riêng.
Tuy nhiên, không nhà đầu tư nào cũng có thể kiên nhẫn, chịu được trong nhiều năm liên tiếp mức lỗ lũy kế lên đến hàng tỷ USD. Mình cho rằng đốt tiền sẽ không phải “key word” nữa, họ phải dùng những cách khác nhau để tạo ra lợi thế so sánh, như tốc độ hay hiệu ứng mạng chẳng hạn.
Lâm hy vọng và kỳ vọng trong thời gian tới, ngành agritech (công nghệ nông nghiệp), edtech (công nghệ giáo dục) sẽ bắt đầu khởi sắc vì đây là thị trường rất tiềm năng, Việt Nam có lợi thế lớn nhưng lại chưa startup nào thực sự giải quyết được bài toán này đủ tốt.
* Chị có nhắn nhủ gì tới các startup Việt?
Lê Hàn Tuệ Lâm: Hiện những VC sẽ thích và đi tìm team nào có thể tạo ra thị trường chứ không phải nhảy vào thị trường có sẵn nữa. Airbnb là một ví dụ điển hình. Họ sẽ là những kỳ lân tiếp theo và đáng để mong đợi.
* Cảm ơn chị đã chia sẻ!