Khi chủng virus SARS-CoV-2 gây đại dịch Covid-19 lây lan mạnh tại Hoa Kỳ những ngày gần đây, một thuyết âm mưu lại nổi lên trên internet tuyên bố rằng virus corona đã được thiết kế trong phòng thí nghiệm như một thứ vũ khí tấn công sinh học vào nước Mỹ.
Nhưng một nghiên cứu mới đăng trên tạp chí khoa học Nature Medicine đã trở thành bằng chứng khẳng định SARS-CoV-2 có nguồn gốc hoàn toàn tự nhiên. Virus corona mới "không phải là một cấu trúc phòng thí nghiệm, hay một virus bị thao túng có chủ đích", các nhà nghiên cứu viết. "Chúng tôi không tin có một kịch bản [nói virus này được tạo ra] từ phòng thí nghiệm nào là hợp lý".
"Có rất nhiều suy đoán và giả thuyết âm mưu về virus corona đã tiến đến trình độ khá cao", Tiến sĩ Robert Garry, giáo sư tại Đại học Y khoa Tulane cho biết. "Vì vậy, chúng tôi cảm thấy có một nhiệm vụ quan trọng cần làm, là phải tập hợp được một nhóm các nhà khoa học, cùng nhau kiểm tra những bằng chứng về chủng virus corona mới này, để xác định những gì chúng ta có thể biết về nguồn gốc của nó".
Tiến sĩ Francis Collins, giám đốc Viện Y tế Quốc gia Hoa Kỳ, viết trên blog của mình: "Nghiên cứu này để lại một cánh cửa rất hẹp cho những ai muốn bác bỏ nguồn gốc tự nhiên của Covid-19".
Các nhà nghiên cứu kết luận rằng virus SARS-CoV-2 không phải là một sáng tạo của con người, vì nó không chia sẻ bất kỳ "xương sống virus nào từng được sử dụng trước đây". Thay vào đó, nó có khả năng phát sinh từ sự tái tổ hợp của một chủng virus được tìm thấy trên dơi và một chủng virus khác, có thể có nguồn gốc từ tê tê.
Các nhà nghiên cứu cho biết virus SARS-CoV-2 giống 96% với chủng virus corona lây nhiễm trên dơi. Nhưng biến thể trong 4% còn lại có thể giải thích điều gì đã khiến nó lây nhiễm mạnh như vậy.
"Từ nghiên cứu về các chủng virus corona khác, chúng tôi đã biết họ virus này có khả năng [biến thể], và sau đó chúng có tiềm năng gây bệnh cao hơn", giáo sư Garry nói. "Đây là một lời giải thích tốt cho lý do tại sao virus này có thể lây truyền và gây ra một đại dịch như hiện nay".
Nghiên cứu phát hiện các đột biến xảy ra trên protein bề mặt của virus corona có thể đã gây ra sự bùng phát của đại dịch. Đó là các protein dạng gai nhô ra bên ngoài virus. SARS-CoV-2 đã dùng những gai nhô này để liên kết với thụ thể ACE2 có trên bề mặt tế bào phổi người.
Các nhà khoa học đặt ra một giả thuyết rằng virus corona mới đã tiến hóa từ vật chủ ban đầu, có thể là dơi hoặc tê tê. Nó thu nhặt được một số đột biến tự nhiên để mài giũa các gai protein khớp với ACE2 của chúng ta.
Giả thuyết này tương tự với những giả thuyết trước đây về sự đột biến và lây lan của các chủng corona khác từ động vật sang người, bao gồm virus SARS nhảy từ cầy hương sang người năm 2002 và virus MERS nhảy từ lạc đà sang người năm 2015.
Nhưng ngoài kịch bản này, các nhà khoa học cũng đặt ra một kịch bản thứ hai cho thấy, thực ra SARS-CoV-2 đã được tiến hóa lên từ một chủng corona đã lây nhiễm trên người từ lâu, nhiều năm, thậm chí hàng chục năm trước.
Giả thuyết này phù hợp với một số chủng virus corona vẫn thường gây cảm cúm thông thường cho con người và tỏ ra ít nguy hiểm.
"Kịch bản thứ hai là virus corona mới đã lây truyền từ động vật sang người trước khi nó có khả năng gây bệnh cho chúng ta. Sau đó, kết quả của sự thay đổi tiến hóa dần dần trong nhiều năm hoặc có lẽ nhiều thập kỷ đã khiến virus cuối cùng có được khả năng lây lan từ người sang người và gây ra căn bệnh nghiêm trọng", tiến sĩ Collins viết.
Thế nhưng, dù cho kịch bản nào xảy ra đi chăng nữa, các nhà khoa học cũng khẳng định đó là một tiến trình hoàn toàn tự nhiên.
"Chúng tôi không biết rằng những đột biến đó đã được phát hiện gần đây hay cách đây đã lâu", giáo sư Garry nói. "Thực sự không thể dám chắc một đột biến duy nhất đã gây ra đại dịch này, nhưng dù sự thật là gì đi chăng nữa, nó cũng sẽ là một quá trình xảy ra trong tự nhiên".
Và trong khi nhiều người tin rằng virus SARS-CoV-2 có nguồn gốc tại một chợ hải sản ở Vũ Hán, Trung Quốc, giáo sư Garry nói rằng đó cũng là một quan niệm sai lầm.
Vào tháng 12 năm 2019, các nhà khoa học Trung Quốc xác định được 27 trong số 41 bệnh nhân nhiễm Covid-19 đầu tiên ở đất nước này đã đi tới một khu chợ hải sản ở Vũ Hán có tên là Huân Nam.
Các ca bệnh đại diện cho 66% trường hợp nhiễm bệnh. Nhưng, theo một nghiên cứu được thực hiện tại Bệnh viện Vũ Hán, các ca bệnh trong số 34% còn lại thậm chí đã xuất hiện sớm hơn, và không có liên quan đến khu chợ hải sản này.
Thay vào đó, một nghiên cứu phân tích trình tự bộ gen của virus SARS-CoV-2 đã kết luận virus này đã xuất hiện trên bệnh nhân sớm nhất vào tháng 11 năm 2019.
"Các phân tích của chúng tôi và những nhà khoa học khác, chỉ ra một nguồn gốc sớm hơn của virus", giáo sư Garry nói. "Chắc chắn đã có những ca nhiễm ở chợ hải sản Vũ Hán, nhưng đó không phải là nơi virus bắt đầu xuất hiện".
Tham khảo Yahoo