Câu chuyện con nuôi giữa ca sĩ Phi Nhung và cựu quán quân Giọng hát Việt nhí Hồ Văn Cường có những khía cạnh pháp lý đặc sắc mà người trong cuộc dường như đều chưa nhận thấy. Trong đó, quyền lợi của "con nuôi" Hồ Văn Cường là điều được quan tâm nhất.
Trước khi phân tích về nó, chúng ta hãy làm rõ khái niệm con nuôi.
Gần đây có những trường hợp "nhận con nuôi" khá ngang xương. Nghĩa là, đột ngột trong một tình huống nào đó, có người thấy mến, thấy thương, thấy tội nghiệp rồi nhận một em bé nào đó làm con nuôi. Có khi ngay tại phiên toà, luật sư nhận nuôi con bị cáo. Có khi ngay tại một game show, nghệ sĩ thấy thương quá cũng "chắc tui bắt về nuôi quá à", hay rủ rê "về với ba nuôi, mẹ nuôi đi con".
Dưới đây là những chia sẻ đến từ góc nhìn của Luật sư Đinh Thị Quỳnh Như - Giám đốc Công ty Luật TNHH MTV An Luật, TP.HCM.
Câu chuyện lùm xùm của Hồ Văn Cường và "mẹ nuôi" vẫn đang là tiêu điểm quan tâm của công chúng
Con nuôi - có nuôi thiệt không?
Thế rồi "nhận" xong thì sao?
Có khi nó chỉ là vài câu nói trong lúc cao hứng (nói rồi để đó nhà ai nấy về), cũng có khi người nói thực sự mong muốn gắn bó, nâng đỡ dài lâu… Dù lý do ẩn hiện nào đó thì mỗi trường hợp, mỗi hoàn cảnh vẫn mang dáng dấp riêng khác biệt. Nhưng hình như không có mấy ai đường đường chính chính xây dựng mối quan hệ cha mẹ nuôi - con nuôi theo đúng quy định pháp luật, hay nói cách khác là danh chính ngôn thuận ghi tên ghi tuổi cho quan hệ này. Chủ yếu họ chỉ là "cha nuôi/mẹ nuôi" trên báo chí/ truyền thông, còn bên trong là một mối quan hệ không rõ ràng, dẫn đến sự mập mờ về pháp lý, về trách nhiệm và các quyền lợi phát sinh trong mối quan hệ đó.
Sự mập mờ dẫn đến việc nhiều khi mang tiếng con nuôi chứ người được nhận nuôi không được nuôi ngày nào hết.
Thực tế, mối quan hệ có thể khởi đầu bằng quý mến, cả nể, hứa hẹn (miệng), tin tưởng, kỳ vọng rồi dần dà về sau cơm không lành canh không ngọt. Người nhận nuôi kể công, người được nuôi nặng nghĩa. Đến khi nói qua nói lại mới biết rằng sự thật chẳng biết ai đang nuôi ai, hay chẳng qua cả hai đang nuôi nhau nhưng thiếu sự rõ ràng minh bạch.
Xét về trách nhiệm, lời nói "hứa nuôi" không đủ cho một trách nhiệm rõ ràng về pháp luật. Có chăng là người trong cuộc hiểu nhau, giữ cho nhau, giữ thanh danh cho bản thân mình rồi chủ động thực hiện mà thôi. Còn không cũng huề cả làng.
Ca sĩ Phi Nhung có được đại diện cho"con nuôi" Hồ Văn Cường ký hợp đồng?
Trong trường hợp phát sinh quan hệ cha, mẹ nuôi - con nuôi theo đúng quy định pháp luật, đương nhiên cha mẹ nuôi được đại diện con nuôi ký kết các hợp đồng. Bên cạnh đó, trong trường hợp cha mẹ ruột đồng ý ủy quyền cho cha mẹ nuôi làm đại diện thì việc này cũng đúng với pháp luật.
Nhưng nếu chỉ "nuôi" trên truyền thông, chốn công cộng và dưới ánh đèn sân khấu thôi thì chắc chắn là không. Qua truyền thông, mối quan hệ mẹ nuôi - con nuôi giữa ca sĩ Phi Nhung và Hồ Văn Cường chính là một mối quan hệ trên lời nói như thế.
Hai phía đều có những lý do nào đó để hình thành mối quan hệ này, nhưng do không họ không thiết lập nó trên cơ sở quy định pháp luật nên ca sĩ Phi Nhung không được quyền đại diện Hồ Văn Cường để ký hợp đồng cho những hoạt động nghệ thuật của Cường. Chỉ có cha mẹ của Cường mới là người có quyền đại diện cho Cường để giao kết hợp đồng mà thôi.
Vì sao?
Đó là vì theo Khoản 3 Điều 144 và Khoản 1 Điều 145 Bộ Luật Lao động 2019 thì khi sử dụng người chưa đủ 18 tuổi làm việc, người sử dụng lao động phải tuân theo nhiều quy định. Trong đó, buộc phải giao kết hợp đồng bằng văn bản với người chưa đủ 15 tuổi và đại diện theo pháp luật của người lao động; hoặc nếu người lao động từ 15 đến chưa đủ 18 tuổi thì phải có sự đồng ý của cha mẹ. Trong trường hợp này, cha mẹ ruột của Cường mới là người có quyền tham gia ký kết (hoặc đồng ý về việc ký kết).
Nếu cha mẹ Cường không trực tiếp ký thì có thể giao kết hợp đồng chính thức với công ty của Phi Nhung.
Dựa trên hợp đồng đó, công ty của Phi Nhung mới có quyền giao kết hợp đồng cho những hoạt động nghệ thuật của Cường. Còn nếu như không tồn tại những hợp đồng này thì, tất cả chỉ là sự mập mờ và thiếu minh bạch.
Trên thực tế, những trường hợp như Phi Nhung - Hồ Văn Cường không phải là hiếm.
Chúng ta vẫn lấy mối quan hệ giữa ca sĩ Quang Lê và Phương Mỹ Chi ra để so sánh khi những lùm xùm giữa Phi Nhung- Hồ Văn Cường nảy sinh. Trong đó, có vẻ cặp Quang Lê - Mỹ Chi có cái kết "có hậu" hơn (theo những thông tin hai bên chia sẻ). Ấy là vì hai bên có sự phân định rõ ràng về quyền và nghĩa vụ. Ba mẹ Phương Mỹ Chi đã theo sát, đảm bảo cho sự phát triển nghề nghiệp của Phương Mỹ Chi, với sự hỗ trợ, dìu dắt của "cha nuôi" cũng như đảm bảo những quyền lợi vật chất chính đáng, phù hợp pháp luật mà Phương Mỹ Chi có quyền được nhận.
Thực tế, có những vụ việc chẳng may mắn có được cái kết có hậu như thế. Khi đó, gia đình của những ngôi sao nhí đã phải đứng lên bảo vệ quyền lợi của con mình. Có người cũng không có hợp đồng nào để mang ra nói chuyện, vì như chúng ta đã phân tích từ đầu, mối quan hệ thế này bắt đầu từ sự kỳ vọng, tin tưởng là chính. Có người có hợp đồng nhưng lại là những điều khoản bất lợi cho con mình. Vì thiếu thông tin, kinh nghiệm, cả vì mong mỏi đến nóng vội muốn con mình vụt sáng mà phụ huynh đã đặt bút ký vào bản hợp đồng ấy.
Luật sư chia sẻ theo Khoản 3 Điều 144 và Khoản 1 Điều 145 Bộ Luật Lao động 2019 thì khi sử dụng người chưa đủ 18 tuổi làm việc, người sử dụng lao động phải tuân theo nhiều quy định
Pháp luật bảo vệ thế nào với lao động nhỏ tuổi?
Tuy nhiên, trẻ em là một đối tượng đặc thù được pháp luật bảo vệ nên ngoài những quy định chi tiết trong Bộ Luật lao động với rất nhiều điều khoản quy định về phương thức thiết lập một công việc với trẻ em, còn có điều kiện đặc biệt khác về công việc, điều kiện làm việc, để đảm bảo "sự phát triển thể lực, trí lực, nhân cách"; "quan tâm chăm sóc về sức khoẻ, học tập" cho trẻ (nguyên văn trong luật).
Ngoài ra, Luật Trẻ em còn có những quy định cụ thể hơn để bảo vệ trẻ em về danh dự, nhân phẩm, uy tín, bí mật thư tín, điện thoại, những thông tin riêng tư khác. Khi đó, ai vi phạm những điều này đều chịu sự can thiệp của pháp luật và có những cách thức xử lý tương ứng dù có hay không có bất kỳ thoả thuận nào. Xin nhấn mạnh: tất cả các quyền lợi của trẻ, dù được thoả thuận, ghi nhận trong hợp đồng hay không thì đều được pháp luật công nhận và bảo vệ.
Lời khuyên nào cho những ngôi sao nhí?
Thật ra, thật khó cho gia đình những ngôi sao nhí khi nhận được lời đề nghị nhận con nuôi từ thần tượng, từ những người có vị trí, tên tuổi và uy tín. Bởi, ngôi sao nhí nào khi có cơ hội cũng đều mong muốn được các thế hệ đi trước dìu dắt, nâng đỡ trong nghề. Nhận con nuôi là một cách thiết lập quan hệ một cách gắn bó, tình cảm, dễ thương. Thực tế, có những ngôi sao sáng lên một cách vững vàng, xây dựng tên tuổi từ bước khởi đầu như thế.
Nhưng, mối quan hệ chứa đựng nhiều yếu tố vừa tình vừa lý, vừa có tên, vừa không tên theo đúng luật như thế luôn tiềm ẩn những điều khó giãi bày.
Nếu hai bên rõ ràng được với nhau từ đầu, xoá bỏ những mù mờ, thiếu minh bạch về quyền và nghĩa vụ, thì những vụ việc ồn ào rắc rối này sẽ hạn chế xảy ra, các bên đều nhận về cho mình quyền lợi xứng đáng và tránh mất đi uy tín đã có.
Tuy nhiên, pháp luật dù cố gắng đến đâu, chi tiết đến cỡ nào cũng có một khoảng trống khó định tên. Khoảng trống đó dành để các bên tự điền những điều mình mong muốn. Đó có thể là những giá trị nhân văn tốt đẹp, những nâng đỡ, dìu dắt hay cả những toan tính riêng tư. Nhưng nếu đã mạnh miệng gọi lên một tiếng cha nuôi/mẹ nuôi dù chỉ trên danh nghĩa thì phải đảm bảo cho nó nguyên tắc thiêng liêng cao cả mà cha mẹ dành cho con cái. Đó là một mối quan hệ xuất phát từ yêu thương và dạy dỗ. Dạy dỗ, chăm lo ở góc độ nào cũng phải xuất phát từ yêu thương. Nếu không, thì đừng nhận.