Tôi xin quay lại câu hỏi SARS-Cov-2 nguy hiểm như thế nào, và trả lời bằng cách phân tích số ca tử vong.
May mắn thay, CDC Trung Quốc đã cung cấp được những số liệu quan trọng để tính toán. Dùng các số liệu đó, tôi ước tính rằng nguy cơ tử vong trong 30 ngày (liên quan đến SARS-Cov-2) là 5%, và người có nguy cơ cao là có bệnh đi kèm và tuổi từ 60 trở lên.
Vậy là siêu vi khuẩn gây dịch Covid-19 đã được định danh: SARS-Cov-2. Cần nói thêm là tên của dịch là "Covid-19", còn tên của con virus gây dịch là SARS-Cov-2. Tuy cách định danh này là đúng với qui ước quốc tế, nhưng một số người vẫn không hài lòng.
Họ không hài lòng là vì chữ SARS hàm ý nói độc lực của dịch cũng 'hung dữ' như trận dịch SARS, trong khi đó độc lực của dịch Covid-19 lần này thì thấp hơn. Thấp hơn như thế nào thì là chủ đề của bài này. Tôi sẽ làm một bài 'thể thao tâm trí' (brain exercise) để ước tính nguy cơ tử vong liên quan đến SARS-Cov-2.
Độc giả rất dễ bị sai lệch về qui mô và mức độ nguy hiểm của dịch Covid-19. Những con số về số ca mới mắc được truyền đi rất nhanh chóng làm cho công chúng nghĩa đây là đại dịch (pandemic).
Ở Đại Hàn, người ta phát hiện một 'superspreader' (tức là người siêu lây lan) là một phụ nữ 61 tuổi có 'bí danh' là 'Patient 31' chưa bao giờ đi Trung Quốc, nhưng bà bị nhiễm và đã lây lan cho hơn 40 người trong nhà thờ. Bà từ chối không chịu đi làm xét nghiệm.
Biểu đồ 1: Nguy cơ tử vong tính bằng tỉ suất trên 100 người-tháng theo độ tuổi (bên trái) và tính theo CFR (bên phải: tức tỉ lệ tử vong trên 100 người bị nhiễm -- bất kể thời gian theo dõi). Đường đứt đoạn màu nâu là nguy cơ trung bình. Người trên 60 tuổi có nguy cơ tử vong tăng gấp 2,2 lần so với trung bình (4,6 / 100 người-tháng). Nguồn: "The Epidemiological Characteristics of an Outbreak of 2019 Novel Coronavirus Diseases (COVID-19) — China, 2020", CCDC Weekly / Vol. 2 / No. x.
Hệ quả là con số ca bị nhiễm của Đại Hàn tăng vọt, đứng thứ 2 sau Trung Quốc. Nhưng nhìn chung thì số ca bị nhiễm ở ngoài Trung Quốc vẫn chỉ chiếm xấp xỉ 2% tổng số (1.677 trên 77.698, tính đến sáng nay ngày 23/2 giờ Sydney).
Chuyên đề: Chuyên Gia Nói về Covid-19, độc quyền và tin cậy chỉ có trên mạng xã hội Lotus.vn , giúp bạn có kiến thức chuẩn mực, thái độ bình tĩnh để phòng chống dịch Covid-19.
Tải apps Lotus để có lá chắn vững chắc, mạnh mẽ chống lại Covid-19, bấm vào đây.
Nhưng con số bị nhiễm nói lên mức độ lây lan, chứ không nói lên một khía cạnh quan trọng hơn là 'độc lực' hay nói nôm na là tử vong.
Hiện nay, con số tử vong liên quan đến SARS-Cov-2 là 2.362 người (tuyệt đại đa số là từ Trung Quốc), tức cao hơn con số tử vong trong dịch SARS 13 năm trước. Tuy nhiên, con số tử vong phải đặt trong tổng số ca bị nhiễm và thời gian theo dõi thì mới có cái nhìn chính xác hơn về mức độ nguy hiểm của dịch Covid-19. Nếu tính một cách đơn giản là lấy số tử vong chia cho số ca bị nhiễm - bất kể thời gian - thì tỉ lệ tử vong hiện nay là 2,29%.
Nhưng để xác định đúng nguy cơ tử vong, chúng ta cần phải xem xét đến yếu tố thời gian. Ai làm nghiên cứu lâm sàng đều biết rằng thời gian theo dõi bệnh nhân rất quan trọng, vì nó là dữ liệu giúp chúng ta tính tỉ suất tử vong chính xác.
Chẳng hạn như nếu chúng ta theo dõi 5 bệnh nhân 1, 2, 3, 3, và 5 tháng, thì tổng số thời gian theo dõi là 1 2 3 3 5 = 14 tháng-người. Đơn vị bây giờ là 'tháng-người', chứ không phải 'người'. Và, giả dụ rằng có 1 người tử vong, thì tỉ suất tử vong được tính là 1/14 hay 7,1 trên 100 tháng-người. Còn nếu tính trên số người thì tỉ lệ tử vong (không phải 'tỉ suất') là 1/5 hay 20%. Do đó, tỉ suất tử vong rất khác tỉ lệ tử vong, và chính xác hơn tỉ lệ tử vong.
Nguy cơ tử vong tính bằng tỉ suất trên 100 người-tháng theo bệnh đi kèm. Đường đứt đoạn màu nâu là nguy cơ trung bình (4,6/100-người-tháng). Bệnh nhân tim mạch, tiểu đường, ung thư, hô hấp mãn tính có nguy cơ tử vong liên quan đến SARS-Cov-2 tăng cao. Nguồn: "The Epidemiological Characteristics of an Outbreak of 2019 Novel Coronavirus Diseases (COVID-19) — China, 2020", CCDC Weekly / Vol. 2 / No. x.
Nhưng trong dịch Covid-19 làm sao chúng ta có con số thời gian theo dõi số người bị nhiễm?
May mắn thay, các nhà khoa học Trung Quốc đã theo dõi 72.314 bệnh nhân bị nhiễm SARS-Cov-2 từ ngày 31/12/2019 đến 11/2/2020.
Họ không viết rõ thời gian theo dõi mỗi bệnh nhân là bao lâu và theo dõi như thế nào. Họ chỉ báo cáo dữ liệu dưới dạng tóm tắt theo độ tuổi. Nhưng dữ liệu họ cung cấp thì tôi tính được là chừng 14 ngày, và điều này cho thấy rất có thể họ chỉ theo dõi được những người nhập viện mà thôi.
Dĩ nhiên, chắc chắn có những bệnh nhân xuất viện sớm hơn, nhưng chắc cũng có bệnh nhân nằm viện lâu hơn số trung bình. Tôi ngạc nhiên là họ (các nhà khoa học Trung Quốc) không phân tích sâu hơn bằng các mô hình thống kê, nhưng có lẽ họ để dành cho một bài báo khác (?)
Tuy nhiên, như là một 'thể thao tâm trí' cuối tuần, chúng ta thử xem qua dữ liệu này để biết tỉ suất tử vong là bao nhiêu.
Chúng ta có thể lấy số ca tử vong chia cho số người-ngày (patient-days), nhưng như vậy thì cũng khó hiểu. Một cách dễ hiểu hơn là tính trên số người-tháng (patient-months). Chúng ta đặt câu hỏi, nếu theo dõi 100 người trong một tháng, có bao nhiêu người ... chết? Kết quả tỉ suất tử vong tính trên 100 người-tháng được trình bày trong biểu đồ dưới đây. Tôi diễn giải đơn giản để các bạn có thể theo dõi:
Số ca nhiễm (biểu đồ trên) và số ca tử vong (biểu đồ dưới) theo độ tuổi. Đa số (70%) ca nhiễm có tuổi dưới 60, nhưng đa số (81%) ca tử vong tuổi từ 60 trở lên.
(a) Tính chung, có 1023 ca tử vong trong thời gian 22.041 tháng-người. Tuổi trung bình lúc chết là 69,2 và độ lệch chuẩn là 12,3 tuổi. Đa số (81%) ca tử vong có tuổi từ 60 trở lên.
(b) Tỉ suất tử vong trên 100 người-tháng là 4,6, với khoảng tin cậy 95% dao động từ 4,4 đến 4,9.
Con số này có thể hiểu như sau: nếu theo dõi 100 người trong vòng 1 tháng, chúng ta kỳ vọng sẽ ghi nhận khoảng 5 ca tử vong. Nói cách khác, nguy cơ tử vong (liên quan đến SARS-Cov-2) trong 1 tháng là 5%.
(c) Nhưng nguy cơ tử vong có liên quan mật thiết với độ tuổi. Biểu đồ (bên trái) dưới đây cho thấy nguy cơ tử vong tăng rất nhanh theo độ tuổi, nhưng có vẻ tập trung vào hai nhóm.
Ở những bệnh nhân tuổi dưới 50, nguy cơ tử vong là 1,27 trên 100 người-tháng, tức thấp hơn tỉ suất trung bình đến 73%. Nhưng ở bệnh nhân tuổi trên 60, tỉ suất tử vong là 12,2 trên 100 người-tháng, cao hơn trung bình gấp 2,7 lần. Đặc biệt ở nhóm người cao tuổi (80 trở lên), nguy cơ tử vong lên đến 33,4 trên 100 người-tháng!
(d) Nam có nguy cơ tử vong cao hơn nữ khoảng 60%. Trong tổng số ca tử vong, nam giới chiếm 64%, và tỉ suất tử vong ở nhóm này là 6,3 trên 100 người-tháng.
(e) Biểu đồ 2 cho thấy những người có bệnh đi kèm thì nguy cơ tử vong tăng cao. Ở những người không có bệnh đi kèm, nguy cơ tử vong là 1,6 /100-người-tháng. Nhưng những bệnh nhân tim mạch có nguy cơ tử vong lên đến 20,4 / 100-người-tháng, tức cao gấp khoảng13 lần so hơn những người không có bệnh đi kèm.
Nguy cơ tử vong cũng tăng cao ở những bệnh nhân tiểu đường (13,4 / 100-người-tháng), hô hấp mãn tính (khoảng 12), cao huyết áp (11), và ung thư (khoảng 11).
𝐓𝐨́𝐦 𝐥𝐚̣𝐢, dùng số liệu mới nhất và lớn nhất (trên 72,000 người) từ CDC Trung Quốc, chúng ta có thể tạm thời kết luận rằng nguy-cơ-tử-vong-30-ngày liên quan đến đến SARS-Cov-2 là khoảng 4%-5% (nhưng ngoài cộng đồng thì chắc thấp hơn nhiều).
Tuy nhiên nguy cơ này không đồng đều, mà tập trung cao ở bệnh nhân trên 60 tuổi và có những bệnh nền như tim mạch, tiểu đường, ung thư và hô hấp mãn tính.
Nhiều người nghĩ rằng hễ ai bị nhiễm SARS-Cov-2 là coi như ... sắp chết, nhưng điều này hoàn toàn không đúng mà chỉ gây hoang mang. Hi vọng những con số này giúp cho cộng đồng có cái nhìn đúng hơn về độc lực của SARS-Cov-2.
Giáo sư Nguyễn Văn Tuấn là Giáo sư xuất sắc và Giám đốc labo nghiên cứu cơ xương thuộc Đại học Tôn Đức Thắng, Giáo sư thỉnh giảng của Đại học Y Hà Nội, và Giáo sư danh dự của Đại học Dược Hà Nội.
Ở Úc, ông là Senior Principal Fellow (chức danh cao nhất trong hệ thống khoa học Úc) và trưởng labo di truyền loãng xương của Viện nghiên cứu y khoa Garvan, Giáo sư Trường Y, Đại học New South Wales (UNSW Sydney) và Giáo sư Y khoa Tiên lượng (Predictive Medicine) thuộc Đại học Công nghệ Sydney (UTS). Ông đã công bố hơn 300 công trình nghiên cứu trên các tập san nổi tiếng trên thế giới, kể cả Nature, Science, JAMA, BMJ, Lancet, và New England Journal of Medicine.
Giáo sư Nguyễn Văn Tuấn là một trong những nhà nghiên cứu y khoa được trích dẫn nhiều nhất trên thế giới. Ông được trao nhiều giải thưởng ở nước ngoài và trong nước về những thành tích khoa học và giáo dục. Năm 2018, ông được bầu làm Fellow của American Society for Bone and Mineral Research (Hiệp hội nghiên cứu xương Hoa Kỳ).
Tham khảo:
(1) https://gisanddata.maps.arcgis.com/…/opsdashboard/index.html
(2) https://github.com/cmrivers/ncov/blob/master/COVID-19.pdf