Trong vòng quay bất tận của thời gian, mỗi ngày tháng trôi qua đều khắc sâu vào lòng chúng ta triết lý sống đạo đức, hiếu thảo với cha mẹ và lòng kính trọng sâu sắc đối với những bậc tiền nhân. Tuy nhiên, không có thời khắc nào trong năm lại được đánh dấu bằng những nét đặc trưng rõ ràng và chứa chan ý nghĩa như Rằm tháng 7 Âm lịch. Đây là khoảnh khắc mà trái tim hiếu thảo của con cháu được thể hiện rõ ràng nhất qua mâm cỗ cúng vu lan, một biểu tượng cho tình thương và lòng biết ơn vô hạn dành cho tổ tiên và những người đã khuất.
Ngày Rằm tháng 7, mâm cỗ cúng dâng lên bàn thờ gia tiên không chỉ đơn thuần là mâm cỗ, mà nó là sự kết tinh của tâm linh và truyền thống, là nơi gửi gắm những tình cảm thiêng liêng nhất của con cháu đối với ông bà, tổ tiên. Mỗi món ăn được chuẩn bị không chỉ chú trọng vào hương vị mà còn là sự tri ân, nhớ ơn sinh thành và che chở của tổ tiên.
Trong tháng này, câu hỏi được đặt ra nhiều nhất là việc lựa chọn giữa cỗ chay và cỗ mặn cho nghi thức cúng Rằm tháng 7, điều này phản ánh quan niệm và tín ngưỡng riêng biệt của mỗi gia đình. Một số lựa chọn cỗ chay để thể hiện lòng thanh tịnh, trong khi những người khác lại chọn cỗ mặn để thể hiện sự trọng thể, đầy đủ theo phong tục từ xưa.
Không kém phần quan trọng, thời điểm cúng cũng là một phần không thể bỏ qua trong chuỗi nghi lễ truyền thống này. Việc chọn lựa thời điểm cúng sao cho đúng đắn không chỉ là cầu nối để tinh thần hiếu thảo lan tỏa, sự kính trọng được thể hiện một cách trọn vẹn mà còn thuận tiện cho sự chuẩn bị của con cháu được chu đáo nhất.
Tháng 7 Âm lịch, tháng vu lan báo hiếu, là dịp để mỗi người dừng lại, suy ngẫm và thực hiện những hành động thiết thực để bày tỏ tấm lòng tri ân sâu sắc nhất của mình. Đây không chỉ là tháng của những nghi thức tâm linh mà còn là tháng của tình người, sự kết nối giữa quá khứ và hiện tại, giữa người sống và người đã khuất. Dù mâm cỗ cầu kỳ, phức tạp hay gọn nhẹ, giản dị, miễn sao trong đó gửi gắm tấm lòng thành của cháu con là được.
Ảnh: Vũ Thu Hương
Mâm cỗ cúng Rằm tháng 7 gồm những gì?
Mâm cúng Phật
Có lẽ mâm cúng Phật ngày Rằm tháng 7 gắn liền với truyền thuyết Mục Kiền Liên cứu được mẹ mình khỏi cực hình ở địa phủ. Đó cũng là một trong nguồn gốc hình thành nên ngày lễ Vu Lan báo hiếu - một ngày lễ quan trọng trong tháng 7 Âm lịch.
Với mâm cúng Phật trong ngày này sẽ dâng hoa tươi quả ngọt, nước sạch. Nhiều lễ có thêm chè, xôi hoặc thạch. Hoa chọn các loại như hoa cúc, hoa huệ, hoa sen, hoa ngâu,... Quả thường dâng ngũ quả đủ màu sắc tươi sáng. Đặc biệt, Rằm tháng 7 diễn ra trong mùa thu, nhiều người cũng chọn các đặc sản theo mùa để dâng cúng Phật. Mâm lễ ngũ sắc đôi khi đủ ngũ hành của mùa, như các loại hồng, na, phật thủ, thị, cốm xanh,... Mâm cúng Phật trọng về sự thanh tịnh, gọn gàng, không cần thiết phải mâm cao, cỗ đầy.
Ảnh: Vũ Thu Hương, Kim Jinhua, Bếp Hoa.
Mâm cúng Gia tiên
Mâm cúng chay
Ngoài hoa quả tươi và nước, nhiều gia đình cũng thực hiện mâm cúng chay để dâng cúng Phật cùng Gia tiên để có sự thanh tịnh, nhẹ nhàng. Các món trong mâm cỗ đều được dùng nguyên liệu chay như rau củ, nấm, các sản phẩm từ đậu nành để tạo hình món ăn. Nhưng điều này không đồng nghĩa với việc nấu món chay là đơn giản, sự phức tạp của món chay tùy thuộc vào lựa chọn của gia chủ sao cho mâm cỗ đầy đủ, chu đáo và thuận tiện cho sự chuẩn bị của gia đình.
Cũng có nhiều gia đình chọn làm mâm cỗ chay tạo hình món mặn dựa trên các sản phẩm từ đậu nành. Tuy nhiên, điều này không bắt buộc, mâm cỗ chay chủ yếu vẫn phải dựa vào các nguyên liệu rau củ, nấm tự nhiên, chẳng hạn như rau luộc, đậu xào, rau xào thập cẩm, nem rau, canh rau củ ngũ sắc,...
Ảnh: Vũ Thu Hương
Nếu bạn chưa biết chọn nấu món chay nào cho mâm cỗ chay Rằm tháng 7, có thể tham khảo mâm cỗ chay của chị Vũ Thu Hương (sống tại Hà Nội). Mâm cỗ chay gồm các món giò nấm, nem rán, cuốn ngũ sắc, xiên nướng BBQ, cơm cuộn rong biển, phở cuốn, salad nhiệt đới sốt chanh leo, canh nấm đậu hũ ngũ sắc, xôi hoa sen, chè bưởi, thạch hoa sen và bánh xu xê cùng trà ướp hoa sen.
Các món ăn trong mâm cỗ chay của chị Hương được đặt tên thú vị như món giò nấm hạnh phúc, nem rán như ý, phở cuốn an yên, xôi hoa sen phúc đức,... Các món chay đều được thực hiện và bày biện cầu kỳ, bắt mắt. Ảnh: Vũ Thu Hương
Mâm cỗ chay có bao nhiêu món tùy thuộc vào dự định của gia chủ, không có quy định nào cho rằng phải chuẩn bị càng nhiều món càng tốt. Nhiều người chỉ dâng mâm cỗ chay cúng Gia tiên và hoa quả cúng Phật nên mâm cỗ chay cũng thường được chuẩn bị tươm tất hơn với khoảng 5 đến 7 món.
Mâm cúng mặn
Trong khi nhiều người chọn làm mâm cỗ chay thì cũng không ít gia đình chọn làm mâm cỗ mặn để dâng cúng Gia tiên.
Ảnh: Nhà hàng Bể cá
Mâm cỗ chay có bao nhiêu món tùy thuộc vào dự định của gia chủ, không có quy định nào cho rằng phải chuẩn bị càng nhiều món càng tốt. Nhiều người chỉ dâng mâm cỗ chay cúng Gia tiên và hoa quả cúng Phật nên mâm cỗ chay cũng thường được chuẩn bị tươm tất hơn với khoảng 5 đến 7 món.
Còn mâm cỗ mặn được chuẩn bị đầy đủ từ xôi, gà luộc, món canh mọc/canh thịt, nem rán, rau xào thập cẩm, giò cắt miếng,... Nhìn chung, mâm cúng mặn dâng Gia tiên không bị giới hạn nên tùy tâm gia chủ chuẩn bị nhiều hay ít món, miễn sao món ăn đầy đặn, sạch sẽ, đẹp đẽ và tươi ngon. Bên cạnh mâm lễ mặn, nhiều người cũng bày biện cả bánh trung thu đủ màu sắc và hương vị.
Bất kỳ mâm cúng nào, dù là dâng lên bàn thờ Phật hay tỏ lòng thành kính với tổ tiên, đều không thể không có sự hiện diện của nến và hương. Khi tôn vinh Phật, mâm cúng sẽ càng thêm phần trang nghiêm với những nụ trầm thơm dịu và chén nước trong veo. Trong khi đó, mâm lễ mặn dành cho Gia tiên thường được kèm theo chén rượu đượm mùi hay ấm trà nồng nàn cùng lễ trầu cau truyền thống. Đồng thời, không thể không nhắc đến vài lễ tiền vàng mã, góp phần làm cho mâm lễ thêm phần long trọng và đầy đủ.
Mâm cúng cô hồn (cúng chúng sinh)
Trong nền văn hóa tâm linh của người Việt, mâm cúng chúng sinh mang ý nghĩa sâu sắc, thể hiện lòng nhân ái và từ bi. Mâm cúng chúng sinh thường được bày biện ngay tại trước cửa nhà hoặc tỉ mỉ chuẩn bị trong không gian thanh tịnh của các ngôi chùa, mâm cúng này được xem là biểu hiện của tấm lòng kính trọng đối với linh hồn và vòng luân hồi của cuộc sống. Từ ngày mùng 2 đến ngày 14 Âm lịch hàng tháng, nhiều gia đình Việt Nam thực hiện những nghi thức thiêng liêng như phóng sinh hay cúng dường thí thực tại chùa, như một cách để gửi gắm những điều lành đến với thế giới bên kia.
Khi mùa Vu lan báo hiếu về, những mâm cúng chúng sinh cũng được chuẩn bị chu đáo để đón ngày Rằm trang trọng, thấm đượm ý nghĩa của một lễ hội tưởng nhớ và tri ân. Mâm cúng này khá đa dạng với những vật phẩm như bánh, kẹo, bỏng ngô, cháo loãng, nước, tiền vàng mã, gạo, muối, hương và nến, hoa quả – mỗi thứ đều mang một ý nghĩa riêng, nhưng tựu trung lại, chúng tượng trưng cho lòng nguyện cầu sự no đủ, an lạc cho những linh hồn cô thế.
Một vài lưu ý khi chuẩn bị mâm cúng Rằm tháng 7:
- Dù mâm cỗ chay hay cỗ mặn, trong Rằm tháng 7 kiêng không nên dùng các thực phẩm như thịt chó, thịt mèo, thịt rắn, thịt vịt, thịt ba ba, cá mè để làm lễ vật.
- Mâm lễ dâng Phật cần đặt trên cao nhất. Nếu trong điều kiện không làm được mâm cỗ chay, gia chủ có thể chuẩn bị hoa tươi, trái cây và nước lọc.
- Mâm cúng chúng sinh không nên làm quá hoành tráng, chỉ nho nhỏ vừa đủ thể hiện tấm lòng. Bởi tháng Vu lan, ngày xá tội vong nhân cũng là cầu mong cho linh hồn siêu thoát, tránh đặt nặng vật chất, mâm cúng quá lớn sẽ khơi dậy sự tham, sân, si, không đúng với bản chất của cúng chúng sinh.
Cúng Rằm tháng 7 vào thời điểm nào mới đúng?
Theo quan niệm dân gian, cúng Rằm tháng 7 sẽ diễn ra từ ngày 15/8 đến 18/8 (tức ngày 12 đến ngày Rằm tháng 7 Âm lịch). Lễ cúng ngày Rằm tháng 7 hiện nay cũng rất linh hoạt tùy thuộc vào điều kiện gia chủ. Mâm cúng dâng Phật nên thực hiện vào sáng sớm, thời tiết trong trẻo, mát mẻ. Lễ cúng Gia tiên nên thực hiện lúc gần trưa và mâm cúng chúng sinh nên thực hiện buổi chiều trước khi hoàng hôn tắt và không nên thực hiện buổi tối.
Một vài gợi ý cho gia chủ thực hiện mâm cúng đó là các ngày thứ Sáu (13/7 Âm lịch) tức ngày 16/8 Dương lịch, thứ Bảy (14/7 Âm lịch) tức ngày 17/8 Dương lịch và Chủ nhật (ngày 15/7 Âm lịch) tức ngày 18/8 Dương lịch. Rằm tháng 7 năm nay diễn ra vào Chủ Nhật cuối tuần, rất thuận tiện để các gia đình quây quần thực hiện mâm cỗ Rằm. Bởi vậy, gia chủ có thể chọn thứ Bảy hoặc Chủ Nhật để thực hiện cúng Rằm.
Trong nền văn hóa tâm linh của người Việt, mâm cúng Rằm tháng 7 không chỉ đơn thuần là một nghi thức, mà còn là cách mà mỗi người bày tỏ lòng hiếu thảo với cha mẹ, lòng biết ơn sâu sắc đối với tổ tiên. Mỗi vật phẩm trên mâm cúng, dù giản dị hay phong phú, đều mang trong mình tấm lòng thành kính, hướng về cội nguồn và gửi gắm mong muốn về một gia đình ấm no, hạnh phúc, cũng như sự cảm thông, sẻ chia với những oan hồn không nơi nương tựa.
Ngày nay, việc chuẩn bị mâm cúng ngày Rằm tháng 7 trở nên thuận tiện hơn bao giờ hết. Những lễ vật cúng dường như đã sẵn sàng ở khắp nơi, từ chợ truyền thống cho đến các siêu thị hiện đại, thậm chí là trên những trang web bán hàng trực tuyến. Không chỉ thế, nếu thời gian eo hẹp không cho phép bạn tự tay lựa chọn từng món đồ một, giờ đây bạn dễ dàng tìm thấy các dịch vụ cung cấp mâm cúng đã được sắp đặt cẩn thận, phong phú về lựa chọn và phù hợp với mọi nhu cầu tài chính, giúp việc chuẩn bị mâm cúng Rằm tháng 7 trở nên gọn gàng và tiện lợi hơn.