Có rất nhiều lý do để giải thích cho việc tại sao loài chó lại là người bạn tốt nhất của con người: Chó chăn cừu giúp người con người tuần tra bảo vệ đàn gia súc, chó săn giúp con người bắt mồi, chó canh gác thì bảo vệ gia đình…
Nhưng, hãy nghĩ theo cách khác, loài chó có coi con người là bạn không? Chúng có thực sự hiểu những suy nghĩ và chỉ dẫn của chúng ta? Mối quan hệ giữa người và chó có phải chỉ là mối quan hệ giữa kẻ đi thuần hóa và kẻ được thuần hóa hay không?
Để trả lời những câu hỏi này, chúng ta có thể tìm ra manh mối trong một thí nghiệm hành vi cổ điển cách đây 20 năm.
Những chú chó có thể thực sự hiểu chúng ta muốn nói gì không?
Thí nghiệm này thực chất khá đơn giản, người thí nghiệm sẽ giấu thức ăn trong hai chiếc cốc màu đục úp ngược và để đối tượng (trẻ em hoặc các loài động vật) chọn chiếc cốc có chứa thức ăn. Trước khi chọn, người thí nghiệm sẽ dùng ngón tay, gõ nhẹ vào cốc hoặc dùng mắt để chỉ ra cốc đựng thức ăn.
Nếu đối tượng là trẻ em khoảng hai tuổi, về cơ bản chúng có thể đọc được cử chỉ và ánh mắt của người thí nghiệm. Nhưng nếu các đối tượng được thay đổi thành các loài động vật, kết quả sẽ hoàn toàn khác.
Tinh tinh có thể được coi là một trong những loài động vật thông minh nhất, nhưng chúng hành động không chính xác lắm trong thí nghiệm đơn giản này; ngược lại, những con chó lại có thể hành động chính xác hơn nhiều so với tinh tinh: ngay cả khi không được huấn luyện, chúng cũng có thể đọc được cử chỉ của con người và xác định chính xác cốc nào chứa thức ăn.
Điều này không chỉ cho thấy sự "tin tưởng" của chúng đối với con người, mà còn tiết lộ một vấn đề về nhận thức: những chú chó này dường như có thể đọc được cử chỉ và ánh mắt của con người.
Ngoài thí nghiệm đơn giản này thì những nhà nghiên cứu còn thực hiện nhiều thí nghiệm hay hiện tượng tương tự và phát hiện ra rằng loài chó có thể đọc được ý muốn của con người từ những cử động nhỏ như quay đầu, cúi đầu hoặc gật đầu.
Tất cả các loại thí nghiệm và hiện tượng dường như đều cho thấy một kết quả: chó thực sự có thể hiểu ý của chúng ta!
Khả năng hiểu con người của chó đến từ đâu?
Sau khi phát hiện ra hiện tượng, các nhà nghiên cứu đã đặt ra một câu hỏi mới: khả năng này của loài chó đến từ đâu?
Các nhà nghiên cứu đưa ra ba giả thuyết cho điều này:
Giả thuyết 1: Đây có thể là những con chó có thể đã được "huấn luyện" sau thời gian sống với con người;
Giả thuyết 2: Đây cũng có thể là "bản năng hoang dã" của chúng: Sói cần đồng đội để săn mồi, có lẽ được thừa hưởng từ tổ tiên của chó sói và chó?
Giả thuyết 3: Cũng có khả năng con người đã phát triển khả năng này cho chúng khi thuần hóa chó cách đây hàng nghìn năm.
Và khi đã có những giả thuyết, bước tiếp theo cần phải làm chính là kiểm chứng.
Đối với giả thuyết đầu tiên, các nhà nghiên cứu bắt đầu tập hợp những con chó ở các độ tuổi khác nhau và thực hiện lại thí nghiệm tương tự, và nhận thấy rằng những con chó ở các độ tuổi khác nhau có độ chính xác tương tự nhau trong thí nghiệm. Họ cũng so sánh chó nhà và chó hoang, điều tương tự cũng diễn ra. Do đó có thể thấy được rằng giả thuyết 1 là hoàn toàn sai.
Những con chó ở các độ tuổi khác nhau cho thấy hiệu suất tương tự trong thí nghiệm, trong đó G có nghĩa là "cử chỉ mắt" và GP có nghĩa là "cử chỉ mắt cử chỉ ngón tay".
Đối với giả thuyết thứ hai, các nhà nghiên cứu đã tiến hành thí nghiệm lên "người họ hàng gần" của chó, chó sói. Nếu tỷ lệ chính xác của chó sói và chó là tương đương nhau, điều đó có nghĩa là khả năng đọc được ý muốn của con người có thể đến từ tổ tiên của chó và chó sói.
Tuy nhiên, kết quả cho thấy loài sói không thể thực hiện được các hành động chính xác như loài chó, do đó giả thuyết thứ 2 cũng hoàn toàn sai.
Do đó, có thể thấy được rằng khả năng đọc hiểu ý muốn của con người ở loài chó được hình thành từ khi con người thuần hóa những con chó đầu tiên cách đây hàng nghìn năm.
Trên thực tế, nghiên cứu gần đây đã xác nhận điều này. Các nhà nghiên cứu đã lặp lại thí nghiệm cách đây 20 năm với 378 con chó con hai tháng tuổi. Điểm khác biệt là hơn 300 chú chó này đã được sàng lọc rất nghiêm ngặt: cùng giống, cùng giới, cùng tuổi, cùng điều kiện nuôi ...
Và khi sử dụng mô hình toán học, các nhà nghiên cứu suy luận rằng khả năng đọc hiểu ý muốn của con người đến từ loài chó là khoảng 40% đến từ khả năng di truyền. Nói cách khác, khả năng này có thể là bẩm sinh — ngay khi mới sinh ra, chó đã có khả năng đọc hiểu ý muốn của con người. Kết hợp với các thí nghiệm trước, đây có thể là kết quả của quá trình chọn lọc thuần hóa của con người.
Loài chó có coi con người là bạn không?
Nhìn vào các thí nghiệm của các nhà khoa học trong hai thập kỷ qua, bạn có thể biết rằng sự trung thành, vâng lời và thông minh của loài chó không chỉ được hình thành bởi quá trình huấn luyện của con người.
Chúng có thể đọc được cử chỉ của con người, đọc được ánh mắt của con người và hiểu được ngôn ngữ của con người.
Có lẽ, kể từ khi con chó đầu tiên được thuần hóa cách đây hàng ngàn năm, con người chúng ta đã luôn có một người bạn cố gắng hiểu chúng ta.
"Chó là người bạn tốt nhất của con người" và có lẽ con người cũng vậy.