Vào giữa tháng 6 vừa qua, Cơ quan kiểm soát và phòng ngừa dịch bệnh châu Âu đã lên tiếng cảnh báo BA.4 và BA.5 - 2 biến thể phụ của Omicron sẽ trở thành biến thể lây nhiễm chủ đạo mới.
Dịch bệnh bùng phát trở lại ở một số nước
Sau thời gian dịch bệnh lắng xuống, nhiều nước châu Âu hiện tại đang chứng kiến số ca mắc Covid-19 tăng cao. Nhiều chuyên gia cảnh báo rằng trong bối cảnh các quy định hạn chế đã bị dỡ bỏ và hiệu quả của mũi tiêm vaccine bổ sung thường phát huy chậm chạp, dịch có thể bùng phát trở lại trong mùa hè.
Theo thống kê của Our World in Data, số ca mắc Covid-19 mới trung bình trong tuần đã tăng lên ở hàng loạt quốc gia bao gồm Pháp, Bồ Đào Nha, Ý, Tây Ban Nha, Đan Mạch, Hà Lan và Hy Lạp. Trong đó, Bồ Đào Nha ghi nhận làn sóng dịch tăng mạnh nhất.
Bất chấp thời tiết nóng bức, dịch bệnh lại bùng phát lần nữa
Một trong những nguyên nhân chủ yếu khiến làn sóng dịch trở lại là sự lây lan nhanh chóng của 2 biến thể phụ của Omicron - BA.4 và BA.5. Theo Benjamin Davido, bác sĩ tại bệnh viện Raymond-Poincaré, Paris (Pháp) thì 2 biến thể này có khả năng lây nhiễm mạnh hơn 10 đến 15% so với "bản gốc".
Không chỉ xuất hiện ở châu Âu, BA.4 và BA.5 đã gây ra khoảng 35% ca nhiễm Covid-19 mới ở Mỹ vào tuần trước, tăng từ 29% của tuần trước nữa, theo dữ liệu của Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh Hoa Kỳ.
Biến thể BA.4 và BA.5 là gì?
BA.4 và BA.5 là 2 biến thể phụ được phát hiện lần đầu tại Nam Phi. Chúng được cho là có nhiều điểm giống BA.2 - biến thể gây nên làn sóng dịch hồi đầu năm toàn cầu. Christian Althaus, một nhà dịch tễ học tại Đại học Bern cho biết sự lây lan mạnh của BA.4 và BA.5 là vì nó "tấn công" được những người đã miễn dịch với các dạng Omicron trước đó và các biến thể khác. Giáo sư Althaus dự đoán cả thế giới khó có thể tránh khỏi BA.4 và BA.5. Chúng sẽ tạo ra cơn bùng phát Covid-19 mới và sẽ chỉ giảm xuống khi có đủ số người bị nhiễm bệnh.
BA.4 và BA.5 mang những đột biến của riêng chúng lần lượt được gọi là L452R và F486V trong protein đột biến của virus, có thể điều chỉnh khả năng bám vào tế bào vật chủ và điều chỉnh một số phản ứng miễn dịch.
Theo dữ liệu mới từ các nhà nghiên cứu tại Trung tâm Y tế Beth Israel Deaconess của Trường Đại học Y Harvard (Mỹ), các biến thể phụ Omicron BA.4 và BA.5 dường như có khả năng lẩn trốn khỏi kháng thể ở cả những người đã nhiễm Covid-19 trước đó và những người đã được tiêm chủng đầy đủ cả mũi tăng cường.
Theo nghiên cứu mới được công bố trên Tạp chí Y học New England hôm 22/6, mức độ trung hòa kháng thể do nhiễm bệnh hoặc tiêm chủng trước đó tạo ra đối với các biến thể phụ BA.4 và BA.5 thấp hơn vài lần so với coronavirus ban đầu.
Tiến sĩ Dan Barouch, tác giả của nghiên cứu cho biết: "Chúng tôi đã quan sát thấy mức trung hòa kháng thể giảm 3 lần hiệu quả ở BA.4 và BA.5 so với BA.1 và BA.2 - vốn đã thấp hơn đáng kể so với các biến thể COVID-19 ban đầu. Tuy nhiên, khả năng miễn dịch của vaccine vẫn cung cấp lá chắn bảo vệ hữu hiệu chống lại bệnh nặng cho người nhiễm BA.4 và BA.5".
BA.4 và BA.5 dường như biết lẩn trốn kháng thể trong người đã mắc Covid-19 hoặc tiêm phòng đầy đủ
Các phát hiện mới được công bố cho kết quả tương đồng với nghiên cứu riêng biệt của các nhà khoa học tại Đại học Columbia (Mỹ). Các chuyên gia cho biết BA.4 và BA.5 có nguy cơ tái nhiễm cao hơn, ngay cả ở những người đã có một số miễn dịch trước đó với virus.
Dẫu vậy, độ nguy hiểm của BA.4 và BA.5 chưa được xét ở mức báo động. 2 biến thể Omicron mới này vừa được Bộ Y tế Việt Nam phủ nhận "độc hơn Delta tới 5 lần".
BA.4 và BA.5 có nguy hiểm không?
Tuy biết "né" kháng thể giỏi hơn, tiêm chủng Covid-19 vẫn được kỳ vọng sẽ cung cấp khả năng bảo vệ đáng kể chống lại tình hình bệnh nặng. Các nhà sản xuất vaccine đang nghiên cứu các mũi tiêm bổ sung có thể tạo ra phản ứng miễn dịch mạnh hơn chống lại các biến thể.
Bên cạnh đó, 2 biến thể phụ được cho là không khiến người nhiễm gặp phải biến chứng nặng khi mắc Covid-19. Điều khiến các chuyên gia lo lắng là việc lây lan BA.4 và BA.5 có khả năng làm gia tăng số người lây nhiễm cần nhập viện điều trị hoặc tử vong và dẫn đến gây áp lực cho hệ thống y tế.
Tác động của 2 biến thể phụ lây lan nhanh này có thể sẽ khác biệt đối với từng quốc gia. Waasila Jassat, một chuyên gia y tế công cộng tại Viện Quốc gia về Các bệnh Truyền nhiễm ở Johannesburg (Nam Phi) cho biết mặc dù có số ca mắc cao nhưng Nam Phi chỉ tăng nhẹ số ca nhập viện và tử vong trong làn sóng BA.4 và BA.5.
Đợt lây lan BA.4 và BA.5 của Nam Phi dẫn đến tỷ lệ nhập viện tương tự nhưng tỷ lệ tử vong thấp hơn một chút khi so sánh với làn sóng Omicron trước đó tại nước này. Cả hai đợt dịch bùng phát do Omicron đều có ít số ca nhập viện và tử vong hơn nhiều so với làn sóng Delta dữ dội năm ngoái.
Thế nhưng ở Bồ Đào Nha - nơi tỷ lệ tiêm chủng và bao phủ mũi tăng cường Covid-19 rất cao thì tỷ lệ tử vong và nhập viện lại vẫn bằng với đợt bùng dịch do Omicron đầu tiên chứ không giảm. Giáo sư Christian Althaus giải thích lý do có thể là do cơ cấu dân số già của Bồ Đào Nha: "Càng có nhiều người già, bệnh càng nặng".
Jassat cho rằng kết quả miễn dịch từ trước đó của mỗi nơi cũng giải thích các kết quả khác nhau. Khoảng một nửa người Nam Phi trưởng thành đã được tiêm vaccine nhưng chỉ 5% đã tiêm nhắc lại. Dẫu vậy, kết hợp với tỷ lệ lây nhiễm cao ngất từ các đợt Covid-19 trước đó đã dựng lên một bức tường "miễn dịch kép" giúp bảo vệ mạnh mẽ chống lại bệnh nặng, đặc biệt là ở những người lớn tuổi, những người có nhiều khả năng đã được tiêm chủng đầy đủ.
2 biến thể phụ được cho là không gây bệnh nặng
Điều gì sẽ đến tiếp theo?
"Hành trình đột biến" của các biến thể phụ Omicron có thể tiếp tục với sự xuất hiện của các biến thể mới đang khoét sâu vào những lỗ hổng trong hệ thống miễn dịch hiện có.
"Không ai có thể nói BA.4 hay BA.5 là biến thể cuối cùng", Kei Sato, nhà virus học tại Đại học Tokyo (Nhật Bản) nhận định.
"Dữ liệu của chúng tôi cho thấy virus Covid-19 vẫn có khả năng đột biến thêm, dẫn đến tăng khả năng lây truyền và tăng khả năng thoát kháng thể. Khi các hạn chế đã được dỡ bỏ, điều quan trọng là chúng ta phải cảnh giác, tiếp tục nghiên cứu các biến thể và biến thể phụ mới khi chúng xuất hiện", Tiến sĩ Dan Barouch người Anh cũng có ý kiến tương tự.
Tiến sĩ Wesley Long, một nhà nghiên cứu bệnh học thực nghiệm tại Bệnh viện Giám lý Houston, nói với CNN rằng mọi người nên biết rằng họ có thể bị bệnh trở lại, ngay cả khi đã mắc Covid-19 trước đó.
Vaccine vẫn là "lá chắn" hữu hiệu nhất bảo vệ con người trước Covid-19
Một số nhà sản xuất vaccine đã và đang phát triển vaccine cho biến thể cụ thể để cải thiện phản ứng của kháng thể. Họ vẫn luôn sẵn sàng để đối phó với những gì chưa biết trong tương lai.
"Việc tiêm nhắc lại là điều không thể tránh khỏi cho đến khi chúng ta có vaccine hoặc biện pháp đảm bảo dịch bệnh sẽ không bùng phát trở lại. Tin tốt là dù thế nào thì cả thế giới cũng đang ở trong tình cảnh tốt hơn rất nhiều thời điểm trước khi có vaccine. Có rất nhiều loại virus ở ngoài kia, đến nỗi dường như không thể tránh khỏi. Hy vọng rằng các biện pháp bảo vệ mà chúng ta áp dụng sẽ chủ yếu chỉ gây ra bệnh nhẹ", Pavitra Roychoudhury, một giảng viên tại Đại học Washington (Mỹ) cho biết.
Nguồn: Nature, The Guardian, CNN