Thủ tướng Trung Quốc Lý Khắc Cường (phải) tiếp đón người đồng cấp Solomon Manasseh Sogavare tại Bắc Kinh hồi năm 2019. Ảnh: Reuters
Dù Trung Quốc cho biết mục đích của thỏa thuận là thúc đẩy "ổn định xã hội" ở quần đảo Solomon và châu Á-Thái Bình Dương nhưng Mỹ và các nước khác vẫn đầy hoài nghi.
Theo tờ Guardian, các tầng lớp chính trị ở Honiara đã chìm trong những tranh cãi về thỏa thuận an ninh giữa Solomon và Trung Quốc, bởi điểm gây chú ý ở đây là thỏa thuận này có thể cho phép Bắc Kinh cử quân đội và cảnh sát đến quần đảo Solomon, một quốc gia đồng minh ở Thái Bình Dương, cũng như điều các tàu hải quân đến các căn cứ trên quần đảo này.
Thực tế thì đây chính là thỏa thuận an ninh song phương đầu tiên được tuyên bố giữa Trung Quốc và một quốc gia ở Thái Bình Dương, khu vực vốn trở thành trọng tâm của cuộc giằng co địa chính trị và chiến lược giữa Bắc Kinh với Washington và cả Canberra trong những năm qua.
Lo ngại lớn nhất của Australia ở đây là một thỏa thuận như vậy cũng có thể cho phép Trung Quốc thiết lập căn cứ quân sự cách biên giới phía đông của họ chỉ chưa đầy 2.000km.
Đàm phán bí mật, các nước ngỡ ngàng
Thông tin về một thỏa thuận an ninh giữa Trung Quốc và Solomon bắt đầu lan truyền trên chính trường ở Honiara từ tháng 8/2021.
Hồi tháng 3, những lo ngại này đã được chứng minh là có cơ sở khi bản dự thảo thỏa thuận an ninh, cho phép quân đội và cảnh sát Trung Quốc tiếp cận đáng kể quần đảo Solomon, bị rò rỉ trên mạng.
Một số chuyên gia nghi ngờ về cuộc đàm phán giữa Honiara và Bắc Kinh liên quan đến thỏa thuận an ninh. Ảnh: Guardian
Tin tức này đã gây ra những làn sóng chấn động ở Canberra, Wellington và Washington.
Theo các nguồn tin ngoại giao, các chính trị gia và nhà phân tích, thỏa thuận này được đàm phán trong bí mật, khiến các nhà ngoại giao và quan chức chính phủ -thậm chí trong nội các chính quyền Solomon – cũng hoàn toàn bất ngờ.
Ông Matthew Wale, lãnh đạo phe đối lập ở Solomon, cho biết, thỏa thuận được đàm phán bởi một nhóm rất nhỏ các quan chức được Thủ tướng Manasseh Sogavare tin tưởng, và được giữ bí mật với tất cả những người khác, bao gồm cả những người còn lại trong nội các của ông Sogavare.
Và chính nó khiến các cường quốc phương Tây vốn đang nỗ lực ngăn chặn ảnh hưởng của Trung Quốc trong khu vực cũng không khỏi ngỡ ngàng trong khi người dân Solomon tức giận.
Sau vụ thông tin bị rò rỉ này, Australia đã cử hai phái đoàn đến Honiara, và trong tuần này, hai quan chức hàng đầu của Mỹ, bao gồm Kurt Campbell, điều phối viên hội đồng an ninh quốc gia Ấn Độ - Thái Bình Dương, cũng đến thủ đô của Solomon, để thúc giục chính quyền quốc đảo này "nói không" với Bắc Kinh.
Nhưng các động thái ngoại giao vội vãn này cũng không thể cứu vãn tình thế. Vào cuối ngày 19/4, Bộ Ngoại giao Trung Quốc thông báo thỏa thuận đã được ký kết.
Đây là dấu hiệu cho thấy thỏa thuận đã được bảo vệ chặt chẽ đến mức nào.
Thông tin về thỏa thuận chỉ xuất hiện công khai 7 tháng sau khi những đồn đoán đầu tiên rộ lên.
Ngày 24/3, Tiến sĩ Anna Powles, giảng viên cao cấp về nghiên cứu bảo mật tại Đại học Massey ở New Zealand, bất ngờ đăng trên Twitter những hình ảnh chụp nội dung thỏa thuận bị rò rỉ, gióng lên hồi chuông cảnh báo khắp khu vực.
"Tôi thực sự đã rất cân nhắc về việc có nên đăng lên Twitter hay không. Với tính bí mật của tài liệu và nội dung của thỏa thuận, tôi chắc chắn nhiều người rất vui vì một số tin mật đã được đưa ra ánh sáng" - Tiến sĩ Powles cho biết.
"Chúng tôi đã quá mất cảnh giác"
Đối với nhiều người, kể cả các quan chức chủ chốt trong chính phủ của Thủ tướng Solomon Manasseh Sogavare, đây hoàn toàn là thông tin bất ngờ.
Tờ Guardian cho biết, ít nhất một nhà ngoại giao cấp cao của Quần đảo Solomon, vốn chỉ biết về sự tồn tại của thỏa thuận từ bài đăng của Tiến sĩ Powles và gấp rút nhờ ai đó nhắn cho ông đường dẫn liên kết đến bài đăng.
Chính Thủ hiến của tỉnh miền Tây Quần đảo Solomon, ông Christian Burley Mesepitu cũng nói rằng, các thủ hiến không hề biết về thỏa thuận này. "Giống như nhiều người dân khác của đảo Solomon, chúng tôi chỉ biết về thông tin thỏa thuận này qua mạng xã hội và chúng tôi thực sự rất lo ngại", ông nói với tạp chí Solomon Business.
Trong những ngày sau vụ rò rỉ, Bộ trưởng Quốc phòng New Zealand, Peeni Henare, cho biết ông và người đồng cấp Australia Peter Dutton, đã "mất cảnh giác" về dự thảo thỏa thuận.
Ông James Batley, cựu Cao ủy Australia tại Quần đảo Solomon, nói rằng tính bí mật quanh thỏa thuận là điều đã được dự đoán.
"Chính phủ quần đảo Solomon đã tính đến phản ứng của Australia, New Zealand, Mỹ..., vì vậy tôi nghĩ ý tưởng của họ sẽ là: hãy hoàn thành việc này trước khi nó được công khai".
Trong thông báo về việc ký kết thỏa thuận tại quốc hội, Thủ tướng Sogavare nói: "Hãy để tôi đảm bảo với mọi người rằng chúng ta đã ký một thỏa thuận với Trung Quốc hoàn toàn vì lợi ích quốc gia".
Tuy nhiên, ông Batley cho rằng, có vẻ như Bắc Kinh nắm thế chủ động hoàn toàn trong thỏa thuận này.
Liệu sẽ có căn cứ hải quân của Trung Quốc ở Solomon?
Australia, New Zealand và Mỹ đặc biệt lo ngại về vấn đề: thỏa thuận này có thể cho phép Trung Quốc thiết lập một căn cứ quân sự chỉ cách bờ biển phía đông của Australia 2.000 km.
Bởi vì dự thảo văn bản cho phép Trung Quốc "thực hiện các chuyến thăm tàu chiến, bổ sung hậu cần và có điểm dừng chân và chuyển tiếp tại Quần đảo Solomon".
"Đó là mối lo lớn nhất đối với Australia... và cũng đáng lo ngại đối với các đảo Thái Bình Dương khác", ông Batley nhấn mạnh.
Kể từ khi dự thảo thỏa thuận bị rò rỉ, Thủ tướng Solomon đã tìm cách xoa dịu những lo ngại bằng tuyên bố "không có ý định cho phép Trung Quốc đặt căn cứ hải quân" và "đã quyết liệt bảo vệ quyền đưa ra các quyết định chính sách đối ngoại của mình".
Thỏa thuận an ninh Trung Quốc-Solomon khiến Mỹ và nhiều nước lo ngại. Ảnh: AP
Một quan chức cấp cao của Trung Quốc cũng tuyên bố, "Bắc Kinh không quan tâm đến việc xây dựng một căn cứ hải quân ở quần đảo Solomon".
Những tuyên bố như thế này dường như đã có thể thuyết phục Thủ tướng Australia Scott Morrison khi nhà lãnh đạo này nhấn mạnh việc Thủ tướng Solomon "nói rất rõ ràng rằng họ không chấp nhận bất kỳ căn cứ quân sự nào ở quần đảo Solomon".
Tuy nhiên, cấp phó của ông, Phó Thủ tướng Barnaby Joyce cảnh báo, thỏa thuận này đồng nghĩa với việc sẽ khiến Solomon lệ thuộc vào Trung Quốc. "Nếu họ làm theo, Trung Quốc có thể thiết lập một căn cứ quân sự ở đó", ông Joyce nói.
Mối lo này càng gia tăng sau khi một bức thư được cho là bị rò rỉ được đăng trên trang mạng News.com.au của Australia vào ngày 7/4 với nội dung cho rằng, Trung Quốc có thể đã tìm thấy "địa điểm để đặt căn cứ quân sự tiềm năng" ở tỉnh Isabel.
Bức thư, được cho là của Chủ tịch Công ty Kỹ thuật Dự án Quốc tế Avic, công ty thuộc sở hữu nhà nước của Trung Quốc, gửi cho cựu Thống đốc tỉnh Isabel cho biết công ty có "ý định nghiên cứu cơ hội phát triển các dự án hải quân và cơ sở hạ tầng trên đất quân đội Trung Quốc thuê tại tỉnh này trong 75 năm".
Tuy nhiên, thủ hiến mới của tỉnh Isabel, Rhoda Sikilabu, bày tỏ những nghi ngờ về tính xác thực của bức thư này.
"Tôi thực sự không tin điều này... Bức thư này có thể là giả mạo. Và cá nhân tôi không nghĩ rằng một căn cứ hải quân sẽ được xây dựng ở bất kỳ đâu trên đất nước chúng tôi", bà Sikilabu nói.
Đối với người dân quần đảo Solomon, mối quan tâm về một căn cứ hải quân chỉ là thứ yếu.
"Với người dân Solomon, mối quan tâm chính của họ là vấn đề chủ quyền đã bị phá hoại, và có khả năng đất nước của họ đang là trọng tâm của cuộc cạnh tranh địa chiến lược lớn hơn nhiều", ông Batley nói.
Georgina Lepping, một nhà vận động và làm phim trẻ tuổi ở Đảo Solomon, cho biết giới trẻ nước này lo ngại rằng thỏa thuận này có thể cho phép chính phủ điều quân đội Trung Quốc vì các mục đích chính trị.
Cũng có những lo ngại rằng thỏa thuận có thể gây ra bất ổn nội bộ Solomon, trong đó chính phủ được cho là đang "nhắm vào Malaita" - tỉnh đông dân nhất cả nước, nơi không ủng hộ việc chuyển đổi quan hệ ngoại giao từ Đài Loan sang Trung Quốc.
Đáp trả những chỉ trích, người phát ngôn của Bộ Ngoại giao Trung Quốc, Uông Văn Bân cho biết, thỏa thuận này dựa trên nguyên tắc "bình đẳng và cùng có lợi", nhằm thúc đẩy ổn định xã hội ở quần đảo này và khu vực Nam Thái Bình Dương.