Đại dịch Covid-19 do virus corona SARS-CoV-2 đến nay vẫn đang có diễn biến hết sức phức tạp trên thế giới, với nhiều điểm nóng mới xuất hiện, cũng như làn sóng dịch bệnh lần 2 đang đe dọa sự an toàn của nhiều quốc gia tưởng đã sớm kìm hãm được nó.
Cho đến lúc này, về cơ bản thế giới vẫn đang thừa nhận rằng Covid-19 bắt nguồn từ một khu chợ hải sản tại thành phố Vũ Hán của Trung Quốc - cũng chính là quốc gia khởi phát dịch bệnh vào cuối tháng 12/2019. Tuy nhiên sau này, một số nghiên cứu đã cho thấy một giả thuyết đáng sợ, như việc virus có thể đã tồn tại ở châu Âu từ trước đó nữa.
Chẳng hạn, các nghiên cứu gần đây cho rằng virus SARS-CoV-2 đã lẩn khuất ở Ý từ đầu tháng 12/2019. Và đặc biệt theo một nghiên cứu mới của ĐH Barcelona, họ thậm chí còn tìm ra dấu vết của virus trong một mẫu nước thải, thu thập từ ngày 12/3/2019.
Nghiên cứu mới được công bố trên medRxiv, hiện tại đang trong quá trình xét duyệt để chuẩn bị đăng tải trên một tạp chí khoa học chính thống. Sẽ mất một khoảng thời gian cho đến khi việc xét duyệt được hoàn tất. Dù vậy theo trang Science Alert, thông tin này cần được tiếp nhận một cách cẩn thận.
Nước thải - công cụ lần vết virus cực kỳ hiệu quả
Trước tiên, cần biết rằng khoa học đã chứng minh virus SARS-CoV-2 có thể được tìm thấy trong phân người nhiễm bệnh. Virus có thể xuống tới ruột, gây ra một số triệu chứng rối loạn dạ dày. Tại đây, chúng mất đi lớp vỏ protein bọc ngoài, nhưng một số vật liệu di truyền như ARN vẫn còn tồn tại, rồi phát tán qua phân khi người bệnh "đi cầu".
Tuy nhiên ở giai đoạn này, virus không còn khả năng lây nhiễm nữa - ít nhất là với các bằng chứng ở thời điểm hiện tại.
Việc dấu vết ARN của virus xuất hiện trong nước thải có thể là công cụ hữu hiệu để theo dõi dịch bệnh. Trên thực tế, nó thậm chí có thể dự đoán được thời điểm dịch bệnh nổ ra từ 7 - 10 ngày trước khi các con số chính thức xuất hiện, do người bệnh chưa xuất hiện triệu chứng.
Vết virus được tìm thấy trong các mẫu nước thải tại Tây Ban Nha từ đầu năm 2019
Vậy nên, nhiều quốc gia - trong đó có Tây Ban Nha đang theo dõi nước thải để tìm vết virus. Trong nghiên cứu của ĐH Barcelona, mẫu nước thải các nhà dịch tễ sử dụng là phần được đông lạnh trong giai đoạn 1/2018 - 12/2019, để xác định thời điểm virus xuất hiện lần đầu tiên trong thành phố.
Kết quả, họ tìm thấy bằng chứng về virus từ ngày 15/1/2020 - 41 ngày trước khi dịch bệnh chính thức được công bố vào ngày 25/2/2010 tại Tây Ban Nha. Nhưng đáng chú ý, mọi mẫu xét nghiệm trước ngày này đều cho kết quả âm tính, chỉ trừ mẫu thu thập ngày 12/3/2019 là dương tính với xét nghiệm PCR.
Được biết, PCR là phương pháp xét nghiệm tiêu chuẩn, để xác định 1 người có đang nhiễm bệnh hay không. Nó bao gồm việc lấy mẫu nước bọt, dịch nhầy, nước thải... hoặc bất kỳ thứ gì virus có thể xuất hiện, sau đó loại bỏ những thứ thừa thãi rồi chuyển ARN thành ADN. Các mẫu ADN sẽ được phóng đại nhiều vòng, cho đến khi lượng virus xuất hiện đủ để xác nhận bằng chất chỉ thị.
Kết quả này mang ý nghĩa gì?
Trong xét nghiệm virus corona, các chuyên gia thường nhắm đến nhiều hơn 1 gene - như trong trường hợp của nghiên cứu là 3 gene. Kết quả dương tính với mẫu vật tháng 3/2019 là của 1 gene xét nghiệm - RdRp. 2 mẫu còn lại, cả hai chỉ ra kết quả dương tính sau lần phóng đại thứ 39.
Về cơ bản, xét nghiệm PCR trở nên kém tin cậy hơn khi các vòng phóng đại tăng lên. Thông thường, họ dùng tối đa khoảng 40 - 45 vòng phóng đại.
Có nhiều cách giải thích cho kết quả này. Một trong số đó là SARS-CoV-2 vốn luôn hiện diện trong nước thải ở mức độ cực thấp, hoặc là mẫu xét nghiệm đã vô tình nhiễm cả mẫu virus có sẵn trong phòng thí nghiệm - chuyện thường xảy ra nếu phòng thí nghiệm thường xuyên xử lý các mẫu dương tính.
Một cách giải thích khác là trong mẫu có sẵn các ADN hoặc ARN tương tự như virus, đủ để cho kết quả dương tính vào lần phóng đại thứ 39. Vậy nên, sẽ cần đến nhiều xét nghiệm hơn trong tương lai để khẳng định lại kết quả này, và phải là một phòng thí nghiệm độc lập khác thực hiện.
Điều đáng chú ý của nghiên cứu là nó bác bỏ mọi dữ liệu dịch tễ từ trước đến nay. Trên thực tế, các chuyên gia đã không thấy bất kỳ báo cáo nào về việc số ca mắc bệnh hô hấp tăng nhanh ở thời điểm mẫu được thu thập.
Hơn nữa, ai cũng biết rằng Covid-19 có khả năng lây lan rất nhanh ở dạng hiện tại. Bởi vậy nếu việc virus tồn tại đủ nhiều để tìm thấy trong mẫu vật gồm 800ml nước thải, thì chuyện chẳng có ca nhiễm trong vòng 9 tháng trời là điều quá vô lý, dù không có bất kỳ biện pháp kiểm soát nào được đưa ra.
Nguồn: The Conversation, Science Alert