Dậy thì sớm đã trở thành căn bệnh nội tiết ở trẻ em đứng hàng thứ hai sau béo phì. Tỷ lệ mắc bệnh đang tăng lên qua từng năm.
Năm 2020, TS.BS Bùi Phương Thảo (Phó trưởng khoa Nội tiết - Chuyển hóa di truyền, Bệnh viện Nhi Trung ương) chia sẻ trên báo Vietnamnet rằng: "Nếu như 10 năm trước khoa Nội tiết tiếp nhận 10 trẻ/năm đến khám và điều trị vì dậy thì sớm thì những năm gần đây khoa tiếp nhận 350 trẻ/năm. Và tuổi dậy thì bắt đầu sớm hơn so với trước kia (10-20 năm trước). Đáng nói, độ tuổi nhỏ nhất được chẩn đoán và điều trị dậy thì sớm là vài tháng tuổi".
PGS.TS Nguyễn Tiến Dũng (Nguyên Trưởng khoa Nhi, Bệnh viện Bạch Mai) cũng cho biết, tình trạng dậy thì sớm nghĩa là sự phát triển các đặc tính sinh dục thứ phát. Đối với bé gái là trước 8 tuổi và ở bé trai là trước 10 tuổi.
Những lý do cho sự phát triển sớm của trẻ em
Trước con số đó, nhiều phụ huynh vô cùng lo ngại. Câu hỏi lớn nhất được đặt ra là: Nguyên nhân của dậy thì sớm từ đâu?
Trước đó, bác sĩ Huỳnh Thoại Loan, nguyên là Trưởng khoa Thận - Nội tiết, Bệnh viện Nhi Đồng 1, thành phố Hồ Chí Minh chia sẻ trên báo Lao động rằng: "Cho tới thời điểm hiện tại vẫn chưa xác định có bao nhiêu yếu tố tham gia vào quá trình dậy thì ở con người. Tuy nhiên, về mặt khoa học, yếu tố xác định liên quan đến dậy thì phụ thuộc vào nhiều yếu tố cả về vật chất và tinh thần".
Theo các trang thông tin về sức khoẻ, có 2 nhóm nguyên nhân chính dưới đây:
1. Những thực phẩm không đúng với lứa tuổi sẽ khiến trẻ bị dậy thì sớm
- Trái cây và rau quả trái vụ
Các loại rau quả trái mùa, đa phần được thúc chín như dâu tây, nho, dưa hấu, cà chua… được thu hoạch vào mùa đông hay các trái cây thu hoạch trước mùa xuân như táo, đào, cam… Việc ép trái cây phải chín bằng chất hóa học sẽ để lại tồn dư chất độc này trong rau củ, trái cây là khả năng rất cao mắc bệnh dậy thì sớm ở khi trẻ em ăn vào.
- Sữa đậu nành
Các sản phẩm đậu nành có chứa isoflavone giống như estrogen, có thể gây dậy thì sớm ở trẻ sơ sinh. Do đó, không nên cho trẻ sử dụng quá nhiều các sản phẩm từ đậu nành.
- Thuốc bổ
Nhiều bà mẹ thường tự tiện mua thuốc bổ dạng vitamin tổng hợp cho bé uống, thậm chí để trẻ nhanh khỏi ốm và khỏe mạnh, có một số bà mẹ lại dùng thuốc bắc hoặc chế biến món ăn như canh gà thuốc bắc, gà tần... cho trẻ dùng. Nhưng điều này sẽ làm cơ thể thay đổi quá trình bài tiết, gây ra hiện tượng dậy thì sớm. Vì trong hầu hết các sản phẩm trên thị trường có chứa hormon tăng trưởng rất mạnh gây thúc đẩy tăng trưởng và đây là một quan niệm sai lầm trong cách chăm sóc trẻ.
- Thực phẩm chiên, rán
Thực phẩm yêu thích của nhiều trẻ nhỏ có thể gây dậy thì sớm ở trẻ. Ảnh: Internet
Những món ăn chiên rán với hương vị thơm ngon là lựa chọn hàng đầu của trẻ, vì chúng đã đánh đúng vào thị hiếu của trẻ nhỏ cũng như trẻ vị thành niên. Tuy nhiên thực phẩm chiên rán khi nấu ở nhiệt độ cao các món ăn như gà rán, khoai tây chiên... sẽ bị biến đổi chất, khi trẻ ăn vào có thể gây rối loạn nội tiết và dẫn đến cơ thể dậy thì sớm hơn.
- Cổ vịt, cổ gia cầm
Một số người lo lắng về cổ vịt, hầu hết gia cầm hiện nay đều đã "chín", tồn dư của "chất thúc chín" trong thịt gia cầm chủ yếu tập trung ở các tuyến đầu và cổ của gia cầm, do đó, việc ăn cổ vịt lâu ngày của gà, vịt và ngỗng, Nó trở thành một hành vi có nguy cơ cao là "thúc đẩy dậy thì sớm".
Trên thực tế, cổ vịt đã được chế biến đúng cách không có những vấn đề này, và việc ăn không thường xuyên sẽ không gây dậy thì sớm. Tuy nhiên, các loại thực phẩm như cổ vịt thường có hàm lượng muối cao, và việc hấp thụ quá nhiều muối quả thực không có lợi cho sức khỏe của trẻ.
- Đồ ăn nhiều muối
Nếu bạn cho con mình ăn thực phẩm chứa nhiều muối trong một thời gian dài sẽ khiến cho hệ tiêu hóa, thận của bé sẽ gặp nguy. Bởi những món ăn chứa hàm lượng muối cao sẽ kích hoạt hormon có liên quan tới sinh sản đó là neurokinin B, dẫn đến cơ thể dậy thì sớm.
- "Siêu" thực phẩm
Một số phụ huynh thường nghĩ mình mình phải bồi bổ cho con những thực phẩm bổ nhất. Vì vậy, những món "siêu" thuốc bổ vốn chỉ dành cho người lớn cũng được phụ huynh cho con nhỏ sử dụng như đông trùng hạ thảo, nhân sâm, long nhãn, vải khô, sa sâm…
Theo các chuyên gia Đông y, những thuốc bổ đặc biệt này đều sẽ có những tác động lớn đến môi trường nội tiết bình thường, dẫn đến sự phát triển mất cân bằng về thể chất và tinh thần đối với trẻ em. Những thực phẩm khác như: nhộng, kê gà, nhau thai, mật ong, sữa ong chúa, sữa non, phấn hoa bổ sung dinh dưỡng… thường chứa các hormone giới tính cao.
2. Những hành vi này có thể gây dậy thì sớm
- Ngủ chung với cha mẹ
Sau ba tuổi vẫn ngủ chung giường với cha mẹ. Vì sự phát triển tâm lý của trẻ, khi trẻ khoảng 3 tuổi bước vào nhà trẻ, mẹ nên bắt đầu rèn cho trẻ ý thức tự lập và ngủ riêng giường ngủ với trẻ.
- Sử dụng mỹ phẩm dành cho người lớn
Không nên cho trẻ sử dụng mỹ phẩm dành cho người lớn. Nguồn: Internet.
Một số mỹ phẩm có bổ sung glucocorticoid hoặc oestrogen. Trẻ em sử dụng mỹ phẩm này trong thời gian dài có thể gây viêm da phụ thuộc nội tiết tố và có thể gây tăng trưởng và phát triển sớm ở trẻ em. Điều cần chú ý hơn là tránh để trẻ vô tình uống phải thuốc tránh thai.
- Quá nhiều ánh sáng khi ngủ
Đây là một trong những nguyên nhân quan trọng gây dậy thì sớm ở trẻ. Melatonin có thể ức chế việc giải phóng gonadotropins từ tuyến yên và có thể ngăn ngừa dậy thì sớm. Khi một người đi ngủ vào ban đêm, tuyến tùng tiết ra một lượng lớn melatonin. Nếu trẻ tiếp xúc với ánh sáng quá nhiều sẽ làm giảm tiết melatonin ở tuyến tùng, dẫn đến dậy thì sớm.
- Các đồ chơi bằng nhựa
Các nghiên cứu đều chỉ ra rằng các sản phẩm bằng nhựa, bao gồm đồ chơi bằng nhựa, bình sữa trẻ em,… có thể liên quan đến dậy thì sớm và cha mẹ nên tránh chúng.
- Kích thích tâm lý dậy thì sớm
Với sự phổ biến của TV, internet... một số trẻ em đã tiếp xúc với một số hình ảnh hành vi vượt quá tâm lý lứa tuổi từ rất sớm trên phim ảnh, truyền hình.
- Bị ảnh hưởng bởi một số bệnh
Bị ảnh hưởng bởi một số bệnh (như di truyền, u não, u nang buồng trứng, u tinh hoàn, các bệnh tuyến giáp…), trẻ cũng có thể dậy thì sớm.
Dấu hiệu dậy thì sớm ở trẻ em
Giáo sư Trình Hân Nhiên thuộc Bệnh viện Phụ nữ và trẻ em Thành Đô, Trung Quốc khuyên các bậc cha mẹ "nên tinh tế để ý các dấu hiệu của trẻ, nhằm phát hiện dấu hiệu con dậy thì sớm".
Dấu hiệu dậy thì sớm ở bé gái:
- Ngực phát triển
- Mọc lông mu hoặc lông nách
- Thay đổi hình dáng cơ quan sinh dục ngoài
- Bắt đầu có kinh nguyệt
Dấu hiệu dậy thì sớm ở bé trai:
- Dương vật và tinh hoàn của trẻ phát triển
- Tóc, lông nách và lông ở vùng kín bắt đầu xuất hiện.
- Tăng trưởng chiều cao khá nhanh ở bé trai, có thể nhận thấy rõ.
- Thay đổi giọng nói và khuôn mặt, rõ nhất là giọng nói càng ngày trở nên ồm và vang hay còn gọi là vỡ giọng.
- Mụn trứng cá xuất hiện nhiều trên khuôn mặt, chủ yếu là hai má và trán
- Cơ thể trẻ bắt đầu có mùi.
Chiều cao, cân nặng tăng nhanh là biểu hiện dậy thì sớm ở trẻ được ghi nhận ở cả hai giới.
Cha mẹ muốn con mình cao lớn, nhưng không phải tất cả sự tăng trưởng trong thời gian ngắn là bình thường. Nếu trẻ chưa đến tuổi phát triển mà đột ngột cao bất thường, cha mẹ cần đề phòng xem trẻ có bị dậy thì sớm hay không.
Tác hại nghiêm trọng khi trẻ dậy thì sớm
PGS.TS. Nguyễn Thị Hoàn - Trưởng khoa Nội tiết, Bệnh viện Nhi Trung ương cảnh báo, dậy thì sớm là tình trạng đáng báo động trong xã hội hiện nay. Nhiều gia đình "dở khóc, dở cười" khi thấy con trẻ dậy thì sớm. Đối với những trẻ dậy thì sớm nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời sẽ để lại hậu quả nghiêm trọng.
Tác hại 1: Ảnh hưởng đến chiều cao khi trưởng thành
Những trẻ bước vào giai đoạn dậy thì khi quá sớm sẽ có giai đoạn dậy thì ngắn. Ban đầu, trẻ sẽ phát triển nhanh, cao lớn hơn so với các bạn cùng trang lứa. Tuy nhiên, giai đoạn tăng trưởng ấy không kéo dài và khi giai đoạn ấy kết thúc, trẻ cũng chậm phát triển lại. Ảnh: Internet
Do quá trình sinh dục phát triển sớm, dưới tác động của hormone sinh dục, chiều cao tăng nhanh nhưng đồng thời cũng thúc đẩy quá trình tổng hợp sớm của tuyến sinh dục. Một khi tuyến sinh dục bị đóng lại thì không gian dành cho chiều cao về cơ bản biến mất. Do đó, chu kỳ tăng trưởng của trẻ dậy thì sớm sẽ bị rút ngắn đáng kể, và cuối cùng chiều cao của trẻ khi trưởng thành sẽ ngắn hơn so với người bình thường.
Tác hại 2: Ảnh hưởng về tâm lý gây mặc cảm tự ti
Những thay đổi trên cơ thể của bé gái dậy thì sớm có thể làm bé thấy ngại ngùng, xấu hổ vì cảm thấy khác biệt so với bạn bè, bị bạn bè trêu chọc. Điều này có thể khiến bé tự ti, trầm cảm và thậm chí để lại di chứng tâm lý cho đến khi trưởng thành. Để giúp con vượt qua giai đoạn khó khăn này, bố mẹ cần trò chuyện, giải thích cho bé hoặc thậm chí có thể cho bé gặp chuyên gia tư vấn tâm lý
Tác hại 3: Quan hệ tình dục sớm
Sự phát triển tâm sinh lý quá sớm sẽ dẫn đến những ham muốn tình dục. Bé còn quá nhỏ, suy nghĩ chưa chín chắn nên dễ bị các đối tượng xấu lợi dụng; và hậu quả là mắc phải các bệnh lây truyền qua đường tình dục hay mang thai khi tuổi đời còn quá nhỏ dẫn đến nạo, phá thai, để lại những sang chấn cả về thể chất lẫn tinh thần.
Tác hại 4: dấu hiệu khối u
10,8% dậy thì sớm ở trẻ em là do bệnh hữu cơ. Một số trong số đó là do khối u gây ra và cũng có thể do các bệnh về tuyến thượng thận. Nếu không được phát hiện kịp thời và điều trị càng sớm càng tốt sẽ đe dọa rất lớn đến sức khỏe của trẻ.
Các giải pháp phòng ngừa dậy thì sớm ở trẻ
Chế độ dinh dưỡng hợp lý
Không nên cho trẻ dùng nhiều loại thực phẩm chức năng, thuốc kích thích tăng trưởng, tăng chiều cao... Ảnh: Internet
Theo lời khuyên của bác sĩ, chế độ dinh dưỡng hợp lý là một trong những giải pháp giúp giảm thiểu tình trạng dậy thì sớm ở trẻ, đặc biệt là bé gái. Theo đó, bố mẹ nên xây dựng một chế độ ăn phong phú, đầy đủ chất dinh dưỡng, giàu rau, củ, quả, hạn chế các thực phẩm chế biến sẵn như đồ hộp, xúc xích hay những thức ăn nhiều dầu mỡ, chất béo và có hàm lượng đường cao. Lưu ý chọn các thực phẩm an toàn, có nguồn gốc xuất xứ rõ ràng, tránh mua thực phẩm trôi nổi không uy tín, thực phẩm chứa hormone tăng trưởng sẽ ảnh hưởng tới sinh lý của trẻ.
Tập thể dục
Nên khuyến khích trẻ tập luyện thể dục ít nhất là 30 phút mỗi ngày. Các môn thể thao như bơi lội, cầu lông, nhảy dây, đá bóng, đá cầu… không chỉ giúp trẻ rèn luyện sức khỏe mà còn ích lợi cho việc trau dồi kỹ năng sống của trẻ. Cha mẹ cần hạn chế cho trẻ tiếp xúc với các sản phẩm kem, thuốc có thành phần liên quan đến hormon sinh dục.
Hạn chế cho tiếp xúc với estrogen và testosteron
Ba mẹ cần lưu ý khi cho trẻ sử dụng sản phẩm kem, thuốc có thành phần liên quan đến hormon sinh dục.
Tổng hợp theo Sinanews, Healthpeople...