Năm 24 tuổi, trong một kỳ thực tập tại Tây Ban Nha, chàng trai người Ý Davide Morana, bắt đầu có các triệu chứng khởi phát giống cúm như mệt mỏi, đau đầu, sốt sau đó xuất hiện các nốt tử ban lan rộng khắp người. Bác sĩ chẩn đoán Davide mắc viêm màng não do não mô cầu nhóm C và phải đoạn 2 tay, 2 chân. Anh chưa từng tiêm vắc xin ngừa não mô cầu.
"Hành trình sau đó của tôi đã rẽ một hướng khác… Tôi khó mà tưởng tượng được tương lai thế nào dù trong tương lai gần hay xa", Davide chia sẻ về giai đoạn suy sụp nhất của cuộc đời. Sau thời gian nỗ lực phục hồi chức năng và luyện tập, Davide đã trở thành một vận động viên điền kinh khuyết tật, tham gia thế vận hội Paralympic Games.
Năm 2023, Davide cùng 2 vận động viên Paralympic khác là Ellie Challis (Anh), Théo Curin (Pháp) cũng từng đoạn chi khi mắc viêm màng não vào lúc 16 tháng tuổi và 6 tuổi tham gia chiến dịch nâng cao nhận thức, hiểu biết đẩy lùi căn bệnh viêm màng não do não mô cầu. Chiến dịch do Quỹ nghiên cứu về bệnh viêm màng não, Liên đoàn các tổ chức phòng chống bệnh viêm màng não (CoMO) và Sanofi tổ chức.
Ba vận động viên đồng hành phất cao lá cờ nâng cao nhận thức về bệnh viêm màng não do não mô cầu. Ảnh: SNF
Tại Việt Nam, theo báo cáo thống kê bệnh truyền nhiễm Bộ Y tế năm 2016, viêm màng não do não mô cầu là 1 trong 10 bệnh truyền nhiễm có tỷ lệ tử vong cao nhất Việt Nam (0,006/100.000 dân). Bệnh có thể gây tử vong chỉ trong 24 tiếng kể từ khi xuất hiện triệu chứng. Các biểu hiện ban đầu của bệnh như sốt, viêm họng dễ nhầm lẫn với cảm cúm thông thường, khó phát hiện và chẩn đoán sớm.
Mới đây, Hà Nội vừa ghi nhận ca viêm màng não do não mô cầu đầu tiên trong năm là nam thanh niên 22 tuổi, trú tại thị xã Sơn Tây khởi phát bệnh với triệu chứng giống cảm cúm thông thường như đau rát họng, ăn uống kém, sốt, có cơn rét run. Sau đó, bệnh nhân xuất hiện co giật toàn thân, sốt cao, mất ý thức… được chuyển điều trị tại Bệnh viện Quân Y 103, xét nghiệm dương tính với vi khuẩn não mô cầu.
Trước đó, các đợt cao điểm não mô cầu cũng ghi nhận một số ca mắc và tử vong là đối tượng thanh, thiếu niên. Điển hình, năm 2018 và 2016, Hà Nội và TP Hải Dương ghi nhận hai nữ bệnh nhân 15 tuổi và 18 tuổi mắc viêm màng não mô cầu nặng. Ca bệnh 15 tuổi cấp cứu trong tình trạng rất nặng, hôn mê, phải đặt nội khí quản, thở máy, xuất hiện nốt xuất huyết hoại tử may mắn được cứu sống còn ca bệnh 18 tuổi đã tử vong sau 2 ngày có biểu hiện sốt, xuất huyết dưới da.
Viêm màng não do não mô cầu có thể gây tử vong trong vòng 24 giờ. Nguồn: Unsplash
Theo Bộ Y tế, viêm màng não mô cầu có thể gặp ở mọi đối tượng, trong đó hai nhóm có tỷ lệ mắc bệnh cao nhất là nhóm trẻ dưới 5 tuổi và thanh, thiếu niên.
Cục Y tế dự phòng (Bộ Y tế) ghi nhận khoảng 50% bệnh nhân mắc viêm màng não do não mô cầu tử vong nếu không được điều trị và tỷ lệ tử vong lên đến 15% dù được điều trị kịp thời. Có đến 20% bệnh nhân sống sót sau viêm màng não do não mô cầu phải chịu nhiều di chứng về thể chất và tinh thần như cắt cụt chi, điếc, mù lòa, chậm phát triển tâm thần và hành vi…
Thanh, thiếu niên có nguy cơ mắc viêm màng não do não mô cầu cao. Nguồn: Unsplash
Vi khuẩn não mô cầu lây qua đường hô hấp, nguồn lây bệnh chủ yếu là bệnh nhân và người lành mang trùng. Theo Cục Y tế dự phòng, có từ 10-20% người mang vi khuẩn não mô cầu nhưng không có biểu hiện triệu chứng là nguồn lây bệnh khó kiểm soát. Trong đó, các nghiên cứu ước tính có 24% thanh thiếu niên 19 tuổi mang trùng não mô cầu cao mà không có triệu chứng.
Các chuyên gia lý giải do tỷ lệ người lành mang trùng cao và thường xuyên có các hành vi thân mật như hôn nhau, hút thuốc lá hoặc sinh hoạt ở nơi tập trung đông người như ký túc xá, câu lạc bộ, trường học, lễ hội… nên nguy cơ lây bệnh ở nhóm thanh, thiếu niên càng cao.
Thói quen tụ tập bạn bè, hay xê dịch nhiều nơi nhưng không có ý thức phòng ngừa có thể làm tăng nguy cơ nhiễm não mô cầu ở người trẻ. Nguồn: Freepik
Ngoài ra, việc tiêm chủng vắc xin hiện chỉ được quan tâm ở trẻ nhỏ, người già, người có bệnh nền mà chưa chú trọng ở nhóm thanh, thiếu niên. Trong khi đây là nhóm có lối sống dễ lây truyền các bệnh truyền nhiễm nhất như thích tụ tập ở nơi đông người, ở chung ký túc xá, tiếp xúc thân mật giữa các giới.
Tổ chức Y tế thế giới khuyến cáo, tiêm chủng là chiến lược kiểm soát tốt nhất giúp dự phòng bùng phát các vụ dịch và các ca bệnh như viêm màng não do não mô cầu. Các chuyên gia cho biết vi khuẩn não mô cầu có 12 nhóm huyết thanh gây bệnh chính, trong đó có 6 nhóm huyết thanh nguy cơ cao là A, B, C, X, W và Y chiếm 90% số ca bệnh trên toàn thế giới. Hiện 5 nhóm huyết thanh A, B, C, Y, W gây bệnh đã có vắc xin phòng ngừa tại Việt Nam gồm vắc xin nhóm ACYW của Mỹ, nhóm BC của Cuba và nhóm B của Ý.
Thanh niên tiêm ngừa vắc xin ngừa não mô cầu. Ảnh: Mộc Thảo
Thanh, thiếu niên cần tiêm ngừa đầy đủ vắc xin phòng cả 5 nhóm huyết thanh gây bệnh phổ biến. Phòng ngừa thiếu một hoặc một vài nhóm trong 5 nhóm nói trên cũng có thể dẫn đến nguy cơ mắc bệnh viêm màng não do não mô cầu.
Trong đó, vắc xin cộng hợp tứ giá ACYW hiện đang được sử dụng ở hơn 70 quốc gia trên thế giới với hàng trăm triệu liều được sử dụng. Theo số liệu của CDC Mỹ, từ khi đưa vào sử dụng, vắc xin cộng hợp tứ giá ACYW phòng viêm màng não do não mô cầu đã giảm đến 90% số ca mắc bệnh ở các nhóm huyết thanh chính gây bệnh C, Y và W.
Ngoài thanh, thiếu niên, các thành viên trong gia đình cũng cần chú ý tiêm chủng để được bảo vệ toàn diện, tránh tình trạng người thân lây cho nhau trong gia đình.